Nadwaga – nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie przekraczające optymalne ilości zdrowotne. Nadwaga staje się typową cechą w populacjach, gdzie nie ma problemów z brakiem żywności i dominuje styl życia pozbawiony aktywności fizycznej.
Nadwaga osiągnęła rozmiary epidemii na całym świecie. Szacuje się, że ponad 1,4 mld ludzi na świecie żyje z nadwagą bądź z otyłością. Liczba osób z nadwagą stale się powiększa i dotyczy to wszystkich grup wiekowych.
Zdrowe ciało potrzebuje niewielkiej ilości tłuszczów do prawidłowego działania hormonów, układów rozrodczego i odpornościowego, jako amortyzatora we wrażliwych miejscach oraz jako zapasów energii do przyszłego wykorzystania. Jednak zgromadzenie zbyt dużej ilości tłuszczów może prowadzić do upośledzenia ruchów i gibkości, jak również zmienia wygląd ciała.
Klasyfikacja
Stopień nadwagi jest ogólnie opisywany przez wskaźnik masy ciała (BMI). Nadwaga jest zdefiniowana jako wartość BMI równa 25 lub większa, czyli zawiera zakres od 25 do 30 nie będący jeszcze otyłością, która jest zdefiniowana dla BMI od wartości 30 i większych. Mimo, że otyłość to także nadwaga to w powszechnym użyciu nadwagą określa się wartości BMI w zakresie od 25 do 30. Istnieją także inne metody pomiaru ilości tkanki tłuszczowej w organizmie.
- Wskaźnik masy ciała (BMI)
- Wskaźnik masy ciała to miara wagi człowieka w stosunku do jego wzrostu. Wielkość BMI jest opisana wzorem: masa człowieka w kilogramach podzielona przez kwadrat jego wzrostu w metrach. Fizyczną jednostką wskaźnika jest kg/m2 lecz nie jest ona używana i wartość wskaźnika jest liczbą bezwymiarową.
- BMI dostarcza znacznie dokładniejsze wartości opisujące zawartość tkanki tłuszczowej człowieka niż proste ważenie. Jego wartość jest umiarkowanie skorelowana z procentową zawartością tkanki tłuszczowej i masą tkanki tłuszczowej (R2 = 0,68). Nie uwzględnia on pewnych czynników jak ciąża czy kulturystyka, jednak BMI jest dokładnym odzwierciedleniem ilości tkanki tłuszczowej w większości populacji osób dorosłych.
- Body Volume Index (BVI)
- Wskaźnik objętości ciała został opracowany w roku 2000 jako alternatywny dla BMI komputerowy pomiar ludzkiego ciała w celu diagnozowania otyłości.
- Do wyznaczenia wskaźnika objętości ciała wykorzystuje się oprogramowanie 3D do utworzenia dokładnego trójwymiarowego obrazu ludzkiego ciała i dlatego wartości BVI mogą być różne pomiędzy osobami o takim samym BMI, lecz mającymi inną budowę i inny rozkład masy.
- BVI uwzględnia jak rozmieszczona jest masa człowieka i gdzie znajduje się tkanka tłuszczowa, a nie skupia się na całkowitej masie i całkowitej ilości tkanki tłuszczowej rozmieszczonej centralnie dookoła brzucha znanej powszechnie jako otyłość brzuszna,która stanowi większe zagrożenie dla zdrowia niż inne rodzaje otyłości.
- Ważenie proste
- Zmierzona masa ciała człowieka jest porównywana z masą idealną. Jest to najprostsza i najbardziej powszechna metoda, ale najmniej dokładna, gdyż mierzy tyko ilość masy i często nie uwzględnia wielu czynników jak wzrost, budowa ciała, względna ilość masy mięśniowej.
- Pomiar grubości fałdu skórnego
- Skóra w pewnych punktach ciała (np. pod łopatką lub na ramieniu) jest „uszczypnięta” i dokonywany jest pomiar grubości tak uchwyconego fałdu skórnego. Dzięki temu zmierzona jest grubość warstwy tkanki tłuszczowej pod skórą, która pozwala wyliczyć całkowitą ilość tkanki tłuszczowej w organizmie. Metoda ta może być dość dokładna dla wielu ludzi, lecz zakłada pewien wzorzec rozmieszczenia tkanki tłuszczowej na ciele wobec czego nie można jej zastosować dla wszystkich osób oraz nie uwzględnia tkanki tłuszczowej nie będącej bezpośrednio pod skórą. Z uwagi na potrzebę wysokiej wiedzy i praktyki, zarówno pomiar jak i jego analiza musi być wykonana przez profesjonalistę a pacjenci nie mogą jej stosować samodzielnie.
- Analiza impedancji bioelektrycznej
- Dokonywany jest pomiar oporu elektrycznego przepuszczając przez ciało niewielki prąd elektryczny. Ponieważ tkanka tłuszczowa i mięśniowa przewodzą prąd elektryczny inaczej, metoda ta pozwala na bezpośredni pomiar procentowej ilości tkanki tłuszczowej w stosunku do masy mięśniowej. W przeszłości ta technika mogła być przeprowadzona tylko przez wykwalifikowany personel ze specjalnym sprzętem aby wyniki były wiarygodne. Obecnie można nabyć domowe zestawy pozwalające dokonywać pomiarów samodzielnie po minimalnym przeszkoleniu. Pomimo poprawy prostoty pomiaru na przestrzeni lat, to jednak istnieje wiele czynników, które mogą mieć wpływ na wyniki, włączając w to wilgotność i temperaturę ciała. Należy więc zachować ostrożność przeprowadzając pomiar aby zapewnić dokładność wyników.
- Ważenie hydrostatyczne
- Uznawana za jedną z dokładniejszych metod pomiaru ilości tkanki tłuszczowej. Polega ona na całkowitym zanurzeniu pacjenta w wodzie i pomiaru jego masy za pomocą specjalnego sprzętu w zanurzeniu. Zmierzona masa jest następnie porównywana do „masy suchej” zmierzonej w sposób standardowy aby obliczyć ogólną gęstość ciała. Ponieważ tkanka tłuszczowa ma mniejszą gęstość niż tkanka mięśniowa, ostrożne zastosowanie tej techniki może dostarczyć dość bliskie oszacowanie zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Jednak ta technika wymaga drogiego specjalistycznego sprzętu i wyszkolonego personelu aby ją odpowiednio stosować.
- Densytometria kostna (DEXA)
- Obrazowanie DEXA, pierwotnie stosowane do pomiaru gęstości kości, zaczęto również wykorzystywać jako precyzyjną metodę określania zawartości tkanki tłuszczowej w ciele, wykorzystując różnice gęstości poszczególnych tkanek do określania, w których częściach znajduje się tkanka tłuszczowa. Taki test jest powszechnie uznawany za bardzo dokładny lecz wymaga drogiego sprzętu medycznego i wykwalifikowanego personelu do jego wykonania.
Najbardziej powszechną metodą stosowaną przez badaczy oraz instytucje doradcze jest BMI. Definicja nadwagi jest różna dla różnych grup etnicznych. Obecna definicja według Światowej Organizacji Zdrowia nadwagi to:
- BMI od 25 dla rasy białej, latynoskiej i czarnej
- BMI od 23 dla ras azjatyckich
Oblicz swoje BMI
Wpływ na zdrowie
Podczas gdy negatywny wpływ na zdrowie na skutek otyłości jest powszechnie uznany w medycynie to implikacje z nadwagi są bardziej kontrowersyjne. Ogólnie akceptowany jest pogląd, że nadwaga powoduje podobne problemy jak otyłość, lecz w mniejszym stopniu.
Długotrwała nadwaga może się przyczynić do rozwoju wielu schorzeń:
- choroby serca
- cukrzyca
- nadciśnienie
- hemoroidy
- stłuszczenie wątroby
- żylaki kończyn
Zagrożone jest zdrowie psychiczne osoby z nadwagą z powodu dyskryminacji społecznej.
Nadwaga nie zwiększa śmiertelności wśród ludzi starszych.
Przyczyny
Powodem nadwagi jest przyjmowanie większej ilości kalorii (przez odżywianie) niż jest wydatkowanych przez organizm (przez ćwiczenia lub codzienne życie). Czynniki, które przyczyniają się do braku tej równowagi to:
- alkoholizm
- zaburzenia odżywiania
- uwarunkowania genetyczne
- brak równowagi hormonalnej (np. niedoczynność tarczycy)
- braki lub zaburzenia snu
- ograniczona aktywność fizyczna i siedzący tryb życia
- złe odżywianie
- wrodzone błędy metabolizmu, które mogą być spowodowane przez powtarzane próby odchudzania i efekt jo-jo
- przekarmianie
- leki psychotropowe (np. Olanzapina)
- rzucenie palenia lub innych używek
- stres
Ludzie z cukrzycą insulinozależną mogą przybrać na wadze przez stałe przedawkowanie insuliny, natomiast ludzie z nadwagą mogą rozwinąć tolerancję na insulinę co w dłuższym okresie może skutkować cukrzycą insulinoniezależną.
Leczenie
Błędnie uważa się, że leczenie nadwagi ogranicza się do stosowania odpowiedniej diety i ewentualnie zwiększenia aktywności fizycznej. Tymczasem proces ten jest złożony i zależnie od indywidualnych potrzeb pacjenta obejmuje szereg działań z obszaru dietetyki i psychodietetyki. Głównym celem jest zmniejszenie nasilonych zaburzeń metabolicznych, a co za tym idzie poprawa stanu zdrowia pacjenta. W zależności od stopnia nadwagi oraz obecności chorób towarzyszących, metody leczenia obejmują:
- leczenie dietetyczne
- leczenie farmakologiczne
- leczenie chirurgiczne
- terapię behawioralną
- zmianę stylu życia
- zwiększenie aktywności fizycznej
Przyjmuje się, że w celu osiągnięcia długotrwałego efektu leczenia istotny jest stały, powolny spadek masy ciała oraz jej stabilizacja. Wskazany jest 5 -10 % spadek masy ciała w stosunku do masy wyjściowej w czasie do 6 miesięcy. W kolejnym etapie pacjent utrzymuje osiągnięta masę ciała i nabiera nowych zwyczajów żywieniowych i behawioralnych. Taki sposób postępowania jest szczególnie zalecany w przypadku osób obciążonych schorzeniami towarzyszącymi otyłości.
Otyłość (łac. obesitas) – patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy nadwaga, czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej.
Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, nazywane otyłością brzuszną (otyłość androidalna), ma większe znaczenie patologiczne niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej.
Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, obturacyjny bezdech senny, niektóre typy nowotworów, zapalenie kości , stawów i dlatego też skraca długość życia. Wyjątkowo duża otyłość prowadzi do niepełnosprawności.
Metody oznaczania ilości tkanki tłuszczowej
Dokładne, stosowane w badaniach naukowych metody oznaczania ilości tkanki tłuszczowej organizmu to:
- bioimpendancja elektryczna ciała
- podwójna absorpcjometria (DXA)
- tomografia komputerowa z oceną planimetryczną
- jądrowy rezonans magnetyczny
- metody sonograficzne USG
- metody izotopowe.
W praktyce stosuje się prostsze metody przybliżone:
- pomiar masy ciała (wagi ciała) i obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI) lub wskaźnika WHR (waist-hip ratio)
- pomiar grubości fałdu skórnego
- pomiar bioimpendancji elektrycznej ciała.
Dla osób dorosłych i o przeciętnych warunkach umięśnienia wskaźnik BMI dobrze odzwierciedla zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie.
BMI
- wartość prawidłowa 19-25
- nadwaga 25-30
- otyłość >30
- skrajna otyłość >40
WHR
- wartość prawidłowa dla mężczyzn – 0,9
- wartość prawidłowa dla kobiet – 0,7
- obwód brzucha mierzony na poziomie talii nie powinien przekraczać połowy pomiaru wzrostu
Skutki
Otyłość w krajach wysokorozwiniętych stanowi problem społeczny, a w przyszłości może przyjąć rozmiary epidemii i uważana jest za jedno z zagrożeń cywilizacyjnych rozwiniętych społeczeństw.
Prognoza WHO, procent osób otyłych (BMI >30 WHO Obesity Taskforce 2003)
| Rok | USA | Wielka Brytania | Brazylia |
|---|---|---|---|
| 1990 | 8 | 6 | 5 |
| 2000 | 12 | 8 | 7 |
| 2010 | 20 | 17 | 9 |
| 2020 | 28 | 26 | 12 |
| 2030 | 41 | 30 | 19 |
Choroby i objawy związane z otyłością:
- zespół metaboliczny
- cukrzyca typu 2
- choroby układu ruchu
- nadciśnienie tętnicze
- zawał serca i mózgu
- wylew
- zatorowość
- zwyrodnienia kręgosłupa
- choroby nerek
- miażdżyca
- kamica żółciowa
- większe tendencje do nowotworów
- rozstępy
Przyczyny otyłości
Najczęstszą przyczyną powstawania otyłości jest przekarmianie (zbyt duża wartość energetyczna pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu) i brak aktywności fizycznej.
- Czynniki genetyczne – mogą odgrywać rolę w powstaniu otyłości lub zwiększać podatność na jej rozwój. Istnieją genetycznie uwarunkowane zespoły chorobowe, w których dochodzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w organizmie. Należą do nich: zespół Pradera-Williego, zespół Laurence'a-Moona-Biedla, zespół Cohena oraz zespół Carpentera. Geny kodują molekularne składniki uczestniczące w fizjologicznym procesie regulacji masy ciała. W badaniach na zwierzętach wykryto, że pojedyncza mutacja może prowadzić do rozwoju otyłości. U niewielkiego odsetka ludzi występują również mutacje jednogenowe, które prowadzą do rozwoju otyłości olbrzymiej. Uważa się jednak, że u większości ludzi o skłonności do otyłości decydują prawdopodobnie mutacje wielu genów. Mutacje mogą dotyczyć genów związanych z regulacją pobierania energii z pożywieniem, poziomem podstawowej przemiany materii, dojrzewaniem komórek tkanki tłuszczowej, aktywnością enzymów odpowiedzialnych za gospodarkę tłuszczową i węglowodanową. W ich wyniku dochodzi do przewagi procesów magazynowania energii nad procesami jej wydatkowania. Do białek, których produkcja jest upośledzona w wyniku mutacji genetycznych należy między innym leptyna i jej receptory. Zwiększenie jej wytwarzania zwrotnie hamuje gromadzenie tłuszczów w adipocytach i zmniejsza przyjmowanie pokarmów. Za genetycznym uwarunkowaniem otyłości przemawia również fakt, że jest ona dwukrotnie częstsza u bliźniąt jednojajowych niż u rodzeństwa nie będące bliźniętami, a masa ciała osób dorosłych, które wychowały się w rodzinach zastępczych wykazuje większą zgodność z masą rodziców biologicznych niż adopcyjnych.
- Czynniki biologiczne – również odgrywają rolę w powstaniu otyłości. Uszkodzenie podwzgórza (proces zapalny lub nowotworowy) i jąder brzuszno-przyśrodkowych podwzgórza mogą powodować rozwój otyłości. Dochodzi wtedy do nadmiernego przyjmowania pokarmów oraz zaburzeń układu autonomicznego. Badania wykazały również, że mózgi osób otyłych, podobnie jak mózgi osób uzależnionych, mają mniejszą gęstość tzw. receptorów dopaminowych typu 2. Prawdopodobnie jest to reakcja, mająca osłabić efekt częstych wyrzutów dopaminy, które są skutkiem częstego przyjmowania narkotyku lub pożywienia. Możliwe też, że ludzie ci od urodzenia mają zmniejszoną liczbę receptorów dopaminowych, a to wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia uzależnienia. Do zaburzeń endokrynologicznych, w których dochodzi do rozwoju otyłości należą: niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu, rzekoma niedoczynność przytarczyc, czy też hiperinsulinizm.
- Czynniki farmakologiczne – do leków, których przyjmowanie może prowadzić do zwiększenia masy ciała należą leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, doksepina, mirtazapina, mianseryna), leki przeciwlękowe, leki neuroleptyczne (starsze pochodne fenotiazyny, ale też i nowe neuroleptyki atypowe np. olanzapina, rysperydon), przeciwpadaczkowe (kwas walproinowy, karbamazepina), kortykosteroidy, niektóre beta-adrenolityki i insulina.
- Czynniki środowiskowe – wśród których największe znaczenie ma aktywność fizyczna jako forma wydatkowania dostarczonych zasobów energetycznych. Na skutek postępu technologicznego możliwe stało się znaczące zmniejszenie wydatku energetycznego związanego z codzienną aktywnością. Równocześnie zwiększył się dostęp do żywności i jej konsumpcja. Wzrosła również wartość energetyczna łatwo dostępnego pokarmu, który jest dodatkowo ubogi w witaminy, sole mineralne i błonnik. Regularna aktywność fizyczna zapobiega nadwadze i otyłości.
- Czynniki psychologiczne – np. zaburzenia nastroju. Mogą być przyczyną powstawania nadwagi. Osoby chore uczą się, że jedząc mogą częściowo zmniejszać objawy depresji, poprzez dostarczenie krótkotrwałej przyjemności w postaci jedzenia, zwłaszcza wysoko przetworzonego, pełnego węglowodanów.
Metody leczenia otyłości
W zależności od stopnia otyłości oraz obecności chorób towarzyszących, metody leczenia obejmują:
- leczenie dietetyczne,
- leczenie farmakologiczne
- leczenie chirurgiczne.
- terapię behawioralną,
- zmianę stylu życia,
- zwiększenie aktywności fizycznej,
Aby osiągnąć długotrwały efekt leczenia istotny jest stały, powolny spadek masy ciała oraz jej stabilizacja. Wskazany jest 5 -10 % spadek masy ciała w stosunku do masy wyjściowej w czasie do 6 miesięcy. W kolejnym etapie pacjent utrzymuje osiągnięta masę ciała i nabiera nowych zwyczajów żywieniowych i behawioralnych.
Artykuł ze strony Centrum Terapii Zaburzeń Odżywiania
