Nazywała się Bronisława Wajs. Urodziła się w Lublinie około 1908 roku. Przeżyła 79 lat. Jej życie nie było usłane różami.
Pochodziła z cygańskiej rodziny, której członkowie byli w większości muzykami grającymi na jarmarkach i weselach. Była niezwykle piękna, dlatego nazywali ją Papusza, czyli „lalka”. Sama nauczyła się czytać i pisać. Pomagały jej inne dzieci, które chodziły do szkoły. Nauczyła się tego jako jedna z niewielu romskich kobiet.
W wieku 16 lat wyszła za mąż za dużo starszego mężczyznę. Nie kochała go, ale taka była wola jej rodziny. Po jakimś czasie poznała młodego chłopca, z którym połączyła ją wielka miłość. Chciał z nią wyjechać, jednak Papusza postanowiła nie zostawiać męża. Nie mogła mieć własnych dzieci, ale przyjęła na wychowanie dziecko, które ocalało podczas rzezi Cyganów przez Niemców. Nazywała go Tarzan. Przybrany syn jednak opuścił dom.
Najdłużej mieszkała w Gorzowie Wielkopolskim. Smutną starość spędziła w Inowrocławiu, do końca życia tęskniąc i czekając na przyjazd syna.
Po wojnie do jej taboru dołączył początkujący poeta, zafascynowany cygańskimi obyczajami, Jerzy Ficowski. Dowiedział się o niesamowitym talencie Papuszy i namówił ją do spisywania swoich pieśni. Ich tematyka to głównie utracona wolność, tęsknota, radość i cierpienie. Ficowski przedstawił twórczość utalentowanej Cyganki Julianowi Tuwimowi, który doprowadził do jej publikacji. Stała się sławną poetką, jednak była na tyle skromna, że wolała żyć ubogo. Odmawiała przyjęcia zapłaty za swoją twórczość. Uważała, że nagrody jej się nie należą, bo nie miała wykształcenia. Jej wiersze były przekładane na wiele języków.
Zaprzyjaźniła się z Ficowskim. Po publikacji jego książki o Romach, Papusza została niesłusznie oskarżona o zdradę i ujawnienie informacji o życiu i kulturze swojej społeczności. Istniał wtedy zakaz dzielenia się wiedzą z obcymi.
Została odrzucona i potępiona. Pozostał przy niej tylko mąż. Zmagała się z załamaniem psychicznym. Pod koniec życia uważała, że pisanie przyniosło jej więcej złego niż dobrego.
O historii Bronisławy Wajs powstały filmy i biografia. Jeden z filmów nagrany był w 1974 roku, a jego konsultantem był sam Jerzy Ficowski. Reżyserią zajęli się Maja i Ryszard Wójcikowie. Drugi film powstał w 2013, do którego scenariusz napisali Joanna Kos- Krauze i Krzysztof Krauze.
Biografię napisała natomiast Angelika Kuźniak, zafascynowana historią Papuszy.
Niesamowite życie i twórczość Bronisławy Wajs nie zostały zapomniane na przestrzeni wielu lat. Dowiadują się o niej kolejne pokolenia, zaintrygowane losami niedocenionej, przede wszystkim przez siebie samą, poetki. Pamięć i wiersze Papuszy z pewnością przetrwają następne kilkadziesiąt lat.
„Po wielu latach,
a może już niedługo, wcześniej,
twe ręce moją pieśń odnajdą.
Skąd wzięła się?
Czy w dzień, czy we śnie?
I wspomnisz, i pomyślisz o mnie –
czy bajką było to,
czy prawdą?
I o moich piosenkach
i wszystkim
zapomnisz.” („Piosenka”)
Magdalena Nowak
źróło:
