Słowo cenota pochodzi z języka Majów - ts'onot lub ts'ono'ot, co oznacza otchłań lub głębia. Ze względu na chemiczne właściwości wody i często brak światła, cenoty sprzyjały zachowaniu pozostałości archeologicznych. Cenoty to zapadliska, które często łączą się z rozległymi, wodnymi systemami podziemnymi Półwyspu Jukatan. To rodzaj naturalnych studni krasowych utworzonych w skale wapiennej i niekoniecznie posiadają lustro wodne widoczne na powierzchni. Dokładne badania cenot zaczęły się pod koniec XIX wieku i trwają do tej pory.
Ale znaczenie cenot dla Majów było już dokumentowane od XVI wieku, czyli od podboju Hiszpanów. Już wówczas Fray Diego de Landa, hiszpański zakonnik i drugi biskup Jukatanu, opublikował dzieło na temat prekolumbijskiej kultury Majów. Niestety, zasłynął również jako ten, który zniszczył większość rękopisów majańskich i wizerunków ich bogów.
Święta Cenota w Chichen Itza
Jaskinie i cenoty były to miejsca o wielkim znaczeniu dla Majów, którzy traktowali je jako okna do świata umarłych, zwanego Xibalba. To mityczne miejsce, gdzie żyli bogowie, przodkowie i inne istoty nadprzyrodzone. Kapłani Majów w mieście Chichen Itza na półwyspie Jukatan składali w ofierze dzieci, aby błagać bogów o deszcz i żyzne pola, wrzucając je do świętych cenot. Archeolog Guillermo de Anda z Unwersytetu Jukatańskiego, jeden z najbradziej znanych badaczy świata podwodnego, ustalił na podstawie zebranych szczątków, że ponad 80 procent ofiar to prawdopodobnie mali chłopcy. Uznał też, że pozostałe 20 procent to ciała dorosłych mężczyzn, którzy utonęli podczas poszukiwania skarbów. Do cenot nie wrzucano więc dziewic, jak pierwotnie sądzono.
De Anda twierdzi, że dzieci często wrzucano żywcem do cenot, aby zadowolić boga deszczu Majów Chaaca - niektóre dzieci rytualnie obdzierano ze skóry lub ćwiartowano przed ofiarowaniem ich bogom. Majowie wierzyli, że bogowie wolą małe ofiary, szczególnie zaś bóg deszczu, dlatego to dzieci wysyłano na spotkanie z Chaacem.
O ofiarach wrzucanych do cenot pisał już Fray Diego de Landa. Majowie wierzyli, że wychodzą one z wody w ciągu trzech dni i choć nigdy więcej się nie pojawiały, rytuał był powtarzany. Najwięcej szczątków, biżuterii, tekstyliów znaleziono w Świętej Cenocie w okolicach Chichen Itza, ale też inne cenoty są skarbnicami wiedzy na temat kultury Majów. Kryją dowody na obrzędy związane z cenotami i jaskiniami – małe kapliczki, świątynie, platformy, schody budowane przez Majów. Na dnie znajdowane są kości, biżuteria czy ceramika.
Dziś większość cenot, a jest ich na Jukatanie bez liku, jest otwarta dla turystów. Wśród nich oglądać można zarówno te, które były miejscami kultu Majów, jak i inne, nie związane z ich historią. W wielu można zażywać orzeźwiających kąpieli, jak choćby w Sac Actum, co oznacza „białą jaskinię”. Sac Actun tworzy cały system z innymi cenotami i grotmi, który w sumie mierzy 364,4 km i jest najdłuższą jaskinią w Meksyku oraz drugą najdłuższą na świecie. Pływa się tam w grocie, obowiązkowo z przewodnikiem.
Niedaleko od Chchien Itza jest przepięknie położona cenota Ik Kil. Pływając w niej widzi się niebo, a poziom wody jest około 26 metrów poniżej poziomu gruntu. Rzeźbione schody prowadzą w dół na platformę do pływania. Cenota ma około 60 metrów średnicy i około 48 metrów głębokości. Ik Kil była uważana za święte miejsce przez Majów, znaleziono tu kości ludzkie i biżuterię.
Popływać można też w innych cenotach, wiele z nich ma wokół doskonałą infrastrukturę, hotele, restauracje, przebieralnie i prysznice.
źródła: http://sds.yucatan.gob.mx/cenotes-grutas/documentos/el-inframundo-parte1.pdf
https://www.reuters.com/article/us-mexico-sacrifice-idUSWRI32680820080123
