- Jeśli wytniesz pierwotny las, zniszczysz prastare siedziska istot lasu. Żeby na nowo pojawiły się wśród nowo zasadzonych drzew, musi minąć co najmniej 70 lat – ostrzegają działacze proekologiczni i Szwedzkie Stowarzyszenie Ochrony Przyrody, które od lat prowadzi kampanię „Ratuj życie lasu!”. W Szwecji trwa renesans dawnych wierzeń i tradycji. Ludzie zmęczeni współczesną, przemysłową cywilizacją szukają sensu życia w powrocie do przeszłości. Chcą ponownego połączenia z naturą.
Spotkania z leśnymi duszkami
Niedawno znany autor i profesor kryminologii Leif GW Persson wystąpił w szwedzkiej TV4 i powiedział, że wierzy w leśne elfy, czym wywołał pewne zamieszanie. Ale w mediach zaczęło się pojawiać coraz więcej relacji z takich niezwykłych spotkań. Ludzie odważyli się opowiadać o swoich doświadczeniach z istotami nie z tego świata.
Podobne spotkanie miała Joanna Yosufi, Polka mieszkająca w Szwecji, w swoim wiejskim domu w Bua. - To był słoneczny weekend, pracowałam na grządce z kwiatami – opowiada – Zerknęłam w stronę brzóz, zobaczyłam w liściach małego elfa. Pomyślałam, że to gra świateł. Za chwile zerknęłam w inną stronę i znów zobaczyłam prawie przezroczystego elfa. Chwilę mi zajęło żeby sobie uzmysłowić, że to nie omamy. Gdy się wyprostowałam, popatrzyłam znowu na brzozy, a on był już w innym miejscu. Powoli podeszłam, by lepiej widzieć, a to stworzenie uniosło się w górę i zobaczyłam je przy gnieździe gdzie były maleńkie pisklęta. To wyglądało jakby ta świetlista istota chroniła gniazdo z małymi ptaszkami. Odeszłam i nie mogłam uwierzyć w to, co widziałam. Od tego czasu zaczęłam interesować się szwedzkim folklorem, dużo czytałam na ten temat. To wspaniały świat. Niestety więcej już nie spotkałam elfa.
Portal helahalsingland.se opisuje wydarzenie z okolicy Hälsingland. W wiosce Hällbo na obrzeżach Bollnäs widziano kilkakrotnie Małych Ludzi. Świadkowie byli różni, lecz miejsce było to samo. I wszyscy opisują istotę dokładnie tak samo – małą, ubraną na szaro postać z kapturem, która nagle po prostu znika. Jednym z tych osób był Bertil Brodin. Prawie 20 lat temu, w grudniu, pewnego środowego poranka, Bertil Brodin jechał do pracy na boisku sportowym w Hällbo. Wtedy dostrzegł coś dziwnego na skraju lasu obok kortu tenisowego.
- To był elf. Miał około jednego metra wzrostu, miał szary kaptur, szary płaszcz z kołnierzykiem i szpiczaste buty, - wspominał. Do dziś bardzo wyraźnie pamiętam to spotkanie – tak relacjonował swoje spotkanie w mediach.
Ella Johansson, która dziś ma 92 lata, opowiadała mediom, że gdy miała siedem lat zobaczyła coś, czego nigdy nie zapomni, elfa biegnącego przez podwórko. Chociaż tak naprawdę nie wierzy w zjawiska nadprzyrodzone, nadal nie może zrozumieć, co wydarzyło się tamtego dnia 85 lata temu. Ella Johansson jechała do szkoły z domu rodziców w Norrbacken w Hjälshammar. Kiedy przybyła na sąsiednią farmę, zobaczyła coś, dziwnego, małe, odziane na szaro stworzenie, jakiego nigdy wcześniej nie spotkała.
- Wyszedł z wychodka, to był mały elf o dziecięcej twarzy. Osłupiałam. – mówiła Ella mediom, pokazując miejsce tego zdarzenia, starą przybudówkę w Norregård, która jest najstarszym budynkiem w Hjälshammar. - Oboje zatrzymaliśmy się i spojrzeliśmy na siebie, po czym elf pobiegł z wielką prędkością przez trawnik i zniknął za ogromnym klonem. Poszłam za nim, szukałam dokoła, myślałam, że może jest w jakiejś dziurze, ale nigdzie go nie było. Elf po prostu rozpłynął się w
Takich relacji można znaleźć znacznie więcej.
Pierwotne siły natury
Aby zrozumieć Szwecję, trzeba poznać jej folklor. Kiedyś las był ważnym miejscem dla ludzi, bo dawał jedzenie, drewno na opał i inne potrzebne rzeczy. Był też miejscem niebezpiecznym – jeśli zdarzył się wypadek lub ktoś zgubił się daleko od domu, trudno było otrzymać pomoc. Niebezpieczeństwa związane z lasem znalazły swoje odbicie w wierzeniach ludowych. Uważano, że istoty przebywające w lesie (lub w wodzie) są bardziej niebezpieczne niż te, które mieszkają w pobliżu farmy.
Zadaniem wiejskich dzieci było wypasanie zwierząt w lesie, takie zajęcie na odludziu bywało niebezpieczne. Można było łatwo zabłądzić. Do tego małe dziecko musiało dopilnować, aby żadne zwierzę nie zgubiło się w lesie, ani nie zostało porwane przez drapieżniki. Takim wyprawom towarzyszył lęk. Aby jakoś go opanować, ludzie tworzyli w głowach fantastyczne stwory, jedne ich chroniły inne były groźne. Przez wieki powstała cała równoległa rzeczywistość.
Nieżyjący już profesor Ebbe Schön, znany szwedzki folklorysta, dyrektor zbioru pamięci ludowej Muzeum Nordyckiego, przez lata napisał serię książek o szwedzkich wierzeniach ludowych. Tak wspominał swoje dzieciństwo wśród wierzeń i magii. Dorastał w Bohuslän, w miejscu, o którym w Szwecji powszechnie wiadomo, że jest nawiedzone. Tu ludzie powszechnie widywali skrzaty i inne magiczne stworzenia. Było to tak naturalne, że pewnego dnia mały Ebbe też dostrzegł na nawiedzonej łące ducha starej kobiety.
Obcowanie między światem rzeczywistym i tym magicznym było naturalne. Ludzie lepiej sobie radzili z traumami i trudami życia. Zawsze mieli wsparcie w siłach natury.
Powrót do tradycji
Teraz w Szwecji znowu trwa boom na odpoczynek na świeżym powietrzu, wędrówki na łonie przyrody, powrót do tradycji. Wiadomo, że przebywanie na łonie natury dobrze nam robi, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Ebbe Schön, wierzył, że tak spędzony czas jest potrzebny jako kontrapunkt dla stresującego życia codziennego, tak jak wyobraźnia jest potrzebna jako kontrapunkt dla nauki. Szwedzi uważają, że spotkanie z magią krajobrazu jest formą doświadczenia natury. Pobyt na łonie przyrody może nadać życiu nowy wymiar.
- Zachęcam wszystkich, aby spróbowali – użyj swojej wyobraźni podczas pieszych wędrówek! – zachęcał profesor i folklorysta.- Poznaj historię miejsca, w którym się znajdujesz, zobacz leśne sarny i górskie olbrzymy.
W Szwecji dużą popularnością cieszą się seanse z tzw. Shide Guide, czyli przewodniczką wśród leśnych stworzeń. To jak pewnego rodzaju kurs jogi na łonie natury. Ludzie uczą się odblokowywać pokłady świadomości i postrzeganie świata, które wyparła cywilizacja. Otwierają się na nowe doznania. Taki kurs to koszt około 800 zł. Uczestnicy często twierdzą, że przeżyli coś w rodzaju kontaktu z ukrytymi światami natury, innym wymiarem naszej rzeczywistości. Czują się oczyszczeni i pełni energii. Odzyskują pozytywne nastawienie do życia, mając świadomość, że nie są sami.
- Jeśli te istoty istnieją, byłoby to bardzo dziwne. Ale jeśli ich nie ma, jest to jeszcze dziwniejsze. Bo jak to się dzieje, że tego typu ludowe wierzenia i mity pojawiają się w każdym społeczeństwie ludzkim na ziemi. To wiele mówi o wyobraźni człowieka i potrzebach duchowych. Mądrze jest zachować się trochę irracjonalnie – twierdził Ebbe Schön.
Nie zabijajcie lasów
Dla mieszkańców Szwecji las jest jednym z najważniejszych elementów kultury, tuż obok literatury i muzyki. Zanim nastała era przemysłu, Szwecja to był przede wszystkim las, otoczony wodą. Nic dziwnego, że dla Skandynawów ma wymiar metafizyczny. Nawet szwedzkie nazwiska są bardzo mocno powiązane z leśnymi drzewami, np. nazwisko Astrid Lindgren czyli „gałązka lipy”. Szwedzkie „lasobójstwo” rozpoczęło się w latach 70-tych ubiegłego wieku. Wtedy doszło do korupcyjnych powiązań pomiędzy koncernami drzewnymi a urzędnikami administracji publicznej. Ruszyła wycinka wiekowych borów na niebywałą skalę. Na ich miejsce zaczęły powstawać uprawy przemysłowe. Ekolodzy zaczęli przestrzegać społeczeństwo przed katastrofą ekologiczną. Ponad 170 badaczy zajmujących się ekologią i biologią poparło apel sieci Protect the Forest, w którym żąda się ochrony 20 procent produktywnych gruntów leśnych w Szwecji. Do dzisiaj jedynie kilka procent lasów ma nadal wysokie walory przyrodnicze. Większe obszary prastarego lasu występują tylko w pobliżu gór.
– Jesteśmy zmartwieni i przerażeni sytuacją w szwedzkim lesie – mówił Viktor Säfve, przewodniczący Protect the Forest. Pomimo faktu, że zagrożonych jest ponad 2000 gatunków leśnych, pomimo wyraźnej opinii publicznej sprzeciwiającej się leśnictwu przemysłowemu oraz pomimo celów środowiskowych zawartych w ustawie o ochronie lasów, utrata lasów wartościowych przyrodniczo postępuje.
Naukowcy stojący za apelem uważają, że państwo powinno być w stanie chronić dziesięć procent powierzchni lasów za pomocą rezerwatów, a prywatni właściciele gruntów powinni dobrowolnie przeznaczyć kolejne dziesięć procent na ochronę przyrody.
- Nadal wycina się lasy o wysokich walorach przyrodniczych - mówił Bengt Gunnar Jonsson, profesor ekologii roślin w Mittuniversitetet. - Jeśli pozostanie zaledwie kilka procent pierwotnych lasów osiągnięcie celu środowiskowego jest po prostu niemożliwe.
Ekolodzy sięgnęli też po magiczną broń, czyli wszelkie leśne duszki i stworzenia z dawnych wierzeń i legend. Zaczęli dowodzić, że wycinka pierwotnych lasów pozbawi Szwedów korzeni i dziedzictwa kulturowego.
Leśne duszki – kto jest kim?
Tych jest w Skandynawii bez liku. Warto je poznać, bo jeśli kiedykolwiek wybierzecie się tam wybierzecie i pojedziecie tam do lasu, będzie wiedzieć, z kim macie do czynienia.
Elfy
To małe, wyglądające młodzieńczo ludziki wielkiej piękności, żyjące w lasach, źródłach, studniach, a nawet pod ziemią. Wierzono, że są długowieczne, jeśli nie nieśmiertelne i posiadają różnorakie magiczne moce.
Bergakungen
Król gór jest władcą wszystkich trolli. Mieszka daleko w górach, gdzie największe pomieszczenie nazywa się Salą Króla Gór. Wszystkie komnaty w górze trolli są pełne złota, srebra i drogich kamieni. Król gór nie jest tak brzydki i głupi jak inne trolle. Jeśli jesteś dzieckiem i zbłądziłeś w głębokim lesie, musisz mieć się na baczności, aby nie zostać porwanym i uwięzionym na zawsze w niekończących się salach Króla Gór.
Älvor
To wróżka. Wróżki czasami można zobaczyć, gdy tańczą we mgle, na łące, lub na leśnej polanie. Są to małe i bardzo piękne, prawie przezroczyste stworzenia, które wyglądają na znacznie młodsze niż są w rzeczywistości. Królowa Wróżek rządzi wróżkami. Jeśli spotkasz Królową Wróżek, możesz stracić siły życiowe i popaść w przygnębienie i depresję. Wróżki potrafią omamić i wciągnąć ofiarę do swojego królestwa. A tam dzień trwa ludzkich sto lat. Jeśli uda ci się uciec z krainy wróżek, wrócisz już do innego świata na ziemi.
Trolle
To starożytne istoty. Trolle nie są zbyt piękne. Są ciężkie i niezdarne, mają ogromne uszy i nosy, są bardzo owłosione. Mają też długi ogon, który ciągną za sobą. Do tego nie są czyste – wręcz okropnie śmierdzą. Jeśli w lesie poczujesz naprawdę nieprzyjemny zapach, czas uciekać bo w pobliżu mogą być Trolle! Te istoty są niezbyt inteligentne, lecz przebiegłe i podstępne. Kochają złoto i skarby. Trolle żyją pod ziemią, w górach i głęboko pod wzgórzami. Czasami porywają ludzi i ich dzieci. Co odstrasza Trolle? Kawałek czystej stali, może to być klucz, nóż, a najlepiej krzyż.
Trollmor
To damska wersja Trolla. Panie Trolle są zarówno miłe, jak i opiekuńcze. Mamy Trolle każdej nocy zbierają swoje małe trolle, wiążą je mocno za ogon i śpiewają najpiękniejsze pieśni, aż wszystkie małe trolle usną spokojnie na swoim miękkim mchu. Opiekują się ludzkimi dziećmi.
Näcken
Po polsku to Kark. Pojawia się jako całkiem nagi, przystojny mężczyzna grający na skrzypcach w rwącym strumieniu. Czaruje ludzi swoją muzyką i wabi ich do wody, by utonęli. Potrafi zmieniać postać i wciela się w pięknego białego konia – Bäckahästena. Koń wabi dzieci, aby usiadły na jego grzbiecie, gdy to zrobią, pogalopuje w głębiny i utopi wszystkie małe ofiary. Jeśli usłyszysz piękną muzykę skrzypcową w lesie, w pobliżu strumienia lub jeziora lub zobaczysz białego konia nad brzegiem wody - zakryj uszy, odwróć wzrok i uciekaj!
Skogsrået
To królowa lasu, kobieta tak piękna, że nikt nie może się jej oprzeć. Śpiewem odciąga ludzi od ścieżek, aby zagubili się w leśnej głuszy. Jej piękno jest złudne. Kiedy się odwraca, jej plecy są pokryte mchem jak stary pień drzewa. Jeśli zobaczysz Skogsrået lub usłyszysz jej piosenkę, dobrze uważaj na drogę, by się nie zgubić. Królowa rządzi lasem i chroni wszystkich jego mieszkańców. Jeśli człowiek łamie gałęzie, niszczy ściółkę i straszy zwierzęta, ryzykuje jej gniew. Prędzej czy później dopadnie go i się zemści.
Maran
Czyli nasza mara. Jeśli w nocy śnią ci się koszmary to znak, że to była Maran. Może dostać się do każdej sypialni przez okno, dziurkę od klucza lub przez najmniejszą szczelinę pod drzwiami. Śpiący czuje ciężar na piersi i śni najstraszniejsze sny. Maran poluje nie tylko na ludzi. Jeśli rano w stajni zastaniesz konia całkowicie spoconego i drżącego, z kołtunami w grzywie, to znak, że Maran tu była. Można się przed nią ochronić rozsypując wokół łóżka ostre i twarde przedmioty, kamyki, klocki Lego, fasolę. To podstęp. Maran musi się zatrzymać i wszystko policzyć, a ponieważ słabo radzi sobie z liczeniem, zwykle po chwili poddaje się i znika tam, skąd przyszła.
Småfolket
To Mali Ludzie, często są ubrani na szaro, mają kaptury z daszkiem i wzrostem sięgają do kolan dorosłego mężczyzny. Żyją blisko ludzi, mieszkają w rodzinach pod ziemią, lub pod domem gospodarzy. Mali ludzie są pomocni, albo wręcz przeciwnie, mogą nabałaganić. Lubią prezenty i dziecięce smakołyki. Uwaga, zanim wylejesz wodę na ziemię, pamiętaj, aby krzyknąć „Uważaj tam na dole!” by mieli szansę się schować. Czasami Mali Ludzie pożyczają rzeczy od ludzi, ale jeśli ci są dla nich mili, podrzucają je z powrotem.
Fenrisulven
Wilk Fenris jest częścią mitologii nordyckiej i wiary w bogów Asa. Żyje w lesie Sagony, gdzie krąży po okolicy i sieje strach wśród tych, którzy go zobaczą. Fenriswolf jest duży i straszny. Trzeba mieć się na baczności, bo spotkanie może źle się skończyć.
Wiktoria Jaśkiewicz
Opracowano na podstawie https://www.studieframjandet.se/sagornasskog/behallarsida-startpuffara/naturvasen/
Źródła:
https://www.dintidning.se/nara/
https://se.readly.com/magazines/nara/2024-06-26/667b21d9522e497ade8cfe26
https://www.falukuriren.se/2009-08-24/mote-med-tomtar-och-troll-i-ladan
https://mitologia.fandom.com/pl/wiki/Mitologia_nordycka#Elfy_(Alpy,_Alfy)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Elf_(fantastyka)
https://visitsweden.com/what-to-do/culture-history-and-art/culture/mythological-creatures/
https://www.quora.com/What-is-the-deal-with-Sweden-and-elves
https://www.flashback.org/t3077681p4
https://www.hemtrevligt.se/hemmetsjournal/artiklar/manniskor/20111212/den-lilla-varelsen-stannade-framfor-mig/
https://www.helahalsingland.se/artik...ats-pa-riktigthttps://www.helahalsingland.se/artik...ats-pa-riktigt
https://www.sverigesnatur.org/arkiv/radda-gammelskogen/
http://devor.vingar.se/devor-hemsidor.htm
https://www.hemtrevligt.se/hemmetsjournal/artiklar/manniskor/20111212/den-lilla-varelsen-stannade-framfor-mig/
