Czy mieliście okazję przyglądać się lub przeżyć, jak praca przestaje dawać satysfakcję, jak osoba, która dotychczas była wulkanem energii, ciągle w akcji, nakręcona na realizację celu, nagle ujawnia się nam jako apatyczna, zdystansowana i cyniczna?
Tryskający wulkan nagle wygasa, ujawnia się tylko czasami wypluwając doprawioną goryczą lawę. Oto metafora wulkaniczna wypalenia zawodowego.
Czy znasz kogoś wśród waszych najbliższych, kto nagle się wypalił, a może sama przechodziłaś przez ten koszmar utraty energii życia, poczucia sensu działania, poczucia bycia w potrzasku w związku z pracą?
Temat pozostaje nadal „wstydliwym” tematem wśród większości osób, mimo iż coraz więcej się o tym pisze, mówi i dyskutuje. Coraz częściej jednak spotykamy się z przypadkami wypalenia zawodowego. Niejednokrotnie jesteśmy również i my wypalający się lub wypaleni.
Problematyka stresu zawodowego i wypalenia podejmowana jest w literaturze psychologicznej od ponad dwudziestu lat. Określenie „wypalenie się” bierze się z tłumaczenia słowa „burnout” z języka angielskiego. Wypalenie oddaje istotę̨ doświadczanego przez osobę wyczerpania sił na skutek silnie stresujących warunków pracy. Zostało ono wprowadzone do języka nauki we wczesnych latach siedemdziesiątych w Ameryce – równolegle i niezależnie od siebie – przez psychiatrę̨ Herberta Freudenbergera i psychologa społecznego Christinę Maslach.
Wypalenie to syndrom składający się z wyczerpania, cynizmu i niedostatecznej efektywności. Jest ono przeciwstawne do zachowań pełnych energii, gotowości do współpracy i charakteryzujących się̨ skutecznością̨, czyli cech wskazują̨cych na zaangażowanie. W strukturze zaangażowania Maslach uwzględnia trzy wymiary, które wyróżniają się:
(1) energią (w przeciwieństwie do wyczerpania),
(2) współpracą̨ (przeciwstawianą dystansowaniu się i cynizmowi),
(3) przekonaniem o własnej skuteczności (w przeciwieństwie do przekonania o braku osiągnieć zawodowych i nieefektywności działań). Poczucie sukcesów zawodowych łączy się z relacjami wsparcia i wzajemnej pomocy wśród pracowników, doskonaleniem swoich umiejętności zawodowych, a także z możliwościami wpływania na podejmowane w pracy decyzje
Wypalenie zawodowe jest wynikiem stresu występującego na skutek przepracowania. Występuje najczęściej w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi. Osoby, które doznają syndromu wypalenia zawodowego, mogły być przedtem pracoholikami, są to zawody, w których istotną rolę pełni bliski kontakt interpersonalny. Aby był on satysfakcjonujący, konieczne jest zaangażowaniei emocjonalne dostrojenie pracownika do klienta oraz jego duża kreatywność, co samo w sobie może być obciążające.
Według Christiny Maslach istnieją 3 składniki zawodowego wypalania się:
(1) emocjonalne wyczerpanie – uczucie pustki i odpływu sił wywołane nadmiernymi wymaganiami psychologicznymi i emocjonalnymi, jakie niesie praca. Emocjonalne wyczerpanie może powstać także wówczas, kiedy osoba sama sobie stawia nierealistyczne wymagania wobec własnych możliwości. Duże nasilenie konfliktów w pracy łączy się z wyraźnym wzrostem emocjonalnego wyczerpania.
(2) depersonalizacja – poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych; negatywnym, cynicznym, nadmiernym dystansowaniem się w kontaktach interpersonalnych, a często również utratą idealizmu. Depersonalizacja jest pochodną nadmiernego wyczerpania emocjonalnego. Może być spostrzegana jako forma samoobrony poprzez tworzenie emocjonalnego buforu obojętności chroniącego przed kontaktami z innymi. Istnieje ryzyko, że postawa obojętności może prowadzić do apersonalnej postawy wobec innych i dehumanizacji.
(3) obniżenie oceny własnych dokonań – poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy.
Wypalenie jest pochodną nadmiernych obciążeń w pracy, zbyt dużego obciążenia pracą, braku możliwości kontroli i podejmowania decyzji odnośnie pełnionych ról, niedostatecznego wynagrodzenia, braku sprawiedliwości i doświadczania konfliktów wartości.
W ciągu ostatnich kilku lat temat i koncepcja zaangażowania pracowników i zaangażowanie zyskał coraz większą uwagę, zarówno w literaturze, jak i w organizacjach na świecie i w Europie. Zaangażowanie i solidarność to dość popularne i ważne słowa dla każdej dziedziny życia. Jak podaje Gallup w raporcie State of the Global Workplace, nie jest z tym zbyt optymistycznie; tylko 13% pracowników jest zdecydowanie zaangażowanych w ich miejscu pracy
Strategie promujące zaangażowanie mogą być istotnym elementem profilaktyki zmniejszającym ryzyko wypalenia.
Problematyka wypalenia się i wulkanu warta jest podejmowania dyskusji i dzielenia się wiedzą, aby świadomie zarządzać sobą, swoim umysłem i sercem, gdyż tylko sami możemy najlepiej i skutecznie zdiagnozować siebie i swoje potrzeby. Warto być świadomym i otwartym na poszukiwanie wsparcia.
Magda Stawska, specjalistka HR, mentorka, twórczyni autorskiego programu dla kobiet StartupWoman
Zobaczcie też film, który pokazuje proces wypalenia i wyjście z niego!
