Ktoś, kto przyznaje się do wiary w horoskopy, wróżki i jasnowidzów częściej natyka się na drwiny niż zrozumienie. Osoby, które twierdzą, że mają moc przepowiadania przyszłości obwoływane są hochsztaplerami, brakuje też naukowych dowodów na to, by jakikolwiek człowiek mógł ze stuprocentową pewnością przewidzieć losowe wydarzenie. Mimo to, przed namiotami wróżek na targach ezoterycznych ustawiają się kolejki. Co właściwie pcha ludzi do tego by – mimo licznych dowodów na brak skuteczności jasnowidzenia – gorąco wierzyć w nadprzyrodzone moce?
Z tym pytaniem zmierzyli się badacze z University of Queensland w Australii, którzy postanowili sprawdzić, jakie właściwie korzyści niesie ze sobą wiara w przepowiadanie przyszłości. Przeprowadzili więc 3 eksperymenty, łącznie badając 270 osób. Co udało im się odkryć?
Hipoteza, jaką przyjęli naukowcy, dotyczyła związku wiary w przewidywanie przyszłości z poczuciem kontroli. Według tej tezy możliwość „zaglądania” w przyszłość (a przynajmniej przekonanie o tej możliwości) sprawia, że wierzący w nią ludzie czują, że bardziej panują nad swoim życiem.
Podczas eksperymentów naukowcy manipulowali poczuciem kontroli badanych, polecając im przypomnieć sobie, a następnie opisać sytuację, w której czuli się bezradni i pozbawieni kontroli (obniżanie poczucia kontroli) lub sytuację, w której mieli wpływ na rozgrywające się wokół zdarzenia (podwyższanie poczucia kontroli). Badacze manipulowali również wiarą w możliwość przepowiadania przyszłości, prosząc badanych o przeczytanie jednego z dwóch artykułów. Teksty, które czytali badani, zawierały informację albo o ostatecznych dowodach na niemożliwość jasnowidzenia, albo wręcz przeciwnie – naukowe potwierdzenie umiejętności przepowiadania przyszłości. Naukowcy mierzyli również poziom poczucia kontroli oraz wiary w istnienie możliwości przepowiadania przyszłości u badanych (za pomocą 7-punktowej skali).
Wyniki badań okazały się zgodne z przewidywaniami naukowców. Ludzie, którym eksperymentalnie obniżano poczucie kontroli, wykazywali większą skłonność do wiary w jasnowidzenie, przepowiednie wróżek czy horoskopy w porównaniu do tych, których poczucie kontroli zostało eksperymentalnie podwyższone. Odnotowano również istnienie odwrotnej zależności – badani po przeczytaniu naukowego artykułu o istnieniu dowodów na skuteczność jasnowidzenia wykazywali większe poczucie kontroli od tych, którzy czytali tekst obalający możliwość zaglądania w przyszłość. W przypadku obu tych zależności różnice między grupami nie były duże i wynosiły ok 0,65 pkt na 7-punktowej skali. Różnica ta była jednak statystycznie istotna. Co interesujące, badanym, którym wcześniej eksperymentalnie podwyższano poczucie kontroli, nie rosło ono po lekturze artykułu dowodzącego możliwość przewidywania przyszłości. Innymi słowy, wiara w jasnowidztwo czy horoskopy nie podwyższa poczucia kontroli tym ludziom, u których jest już ono wysokie.
Łatwiej jest więc nam uwierzyć wróżce, która kusi nas obietnicą zajrzenia w przyszłość wtedy, kiedy spada nasze poczucie kontroli!
