Radykalizm i logika

Czy światopogląd wpływa na logikę myślenia? Czy radykalizm poglądów z wiekiem wpływa na sprawność umysłu? Joanna Sztuka z SWPS wykazała, że osoby o radykalnych poglądach, bez względu na ich treść, popełniają innego rodzaju błędy logiczne niż osoby o umiarkowanych poglądach. Jak się okazało, autorytarne poglądy i wiara w teorie spiskowe najbardziej sprzyjają błędom w logicznym myśleniu.

Aby odpowiedzieć na te pytania, w ramach swojej pracy doktorskiej, Sztuka przebadała 242 osoby za pomocą specjalistycznego programu komputerowego, w którym ankietowani określali swój światopogląd, a następnie odpowiadali, czy podane stwierdzenia są logiczne lub nie. Innowacyjne badania pokazały, że poglądy polityczne wpływają na logikę myślenia, a stopień zniekształcenia dedukcji zależy od siły światopoglądu. Osoby o umiarkowanych poglądach lepiej rozwiązują zadania logiczne, w których treść jest zgodna z ich przekonaniami. Więcej błędów popełniają przy zadaniach, których treść przeczy ich poglądom. Osoby radykalne wykazują przeciwną tendencję: lepiej radzą sobie z zadaniami o treści niezgodnej niż zgodnej z własnymi przekonaniami. – Osoby głęboko przekonane o spisku masonów lepiej rozwiązywały sylogizmy, których wnioski twierdziły, iż wszystkie grupy masońskie są jedynie legendą. Więcej błędów popełniali (np. twierdzili, że wniosek był prawidłowy, mimo iż nie wynikał logicznie z przesłanek), gdy wnioski wspierały ich przekonania o tym, że wszystkie grupy masońskie pragną władzy – komentuje dr Joanna Sztuka. – Wyjaśnieniem tego nieoczekiwanego rezultatu może być szczególne wyczulenie osób radykalnych na treści sprzeczne z ich poglądami. Gdy tylko pojawiają się stwierdzenia sprzeczne z ich sądami zapala im się tzw. „czerwona lampka”, która zmusza do bacznego wytężenia uwagi. W przypadku, gdy stwierdzenia są zgodne z ich przekonaniami, ich czujność jest uśpiona, efektem czego jest większa liczba błędów – dodaje autorka.

Wyniki badania pokazały, że autorytarne poglądy i wiara w teorie spiskowe, np. dążenia Żydów do władania światem, najbardziej sprzyjają błędom w logicznym myśleniu. – Niektóre poglądy mogą zakłócać logiczne myślenie, a dzieje się tak, gdy ludzie mają wyciągać wnioski, które przeczą ich silnym przekonaniom. Wtedy kierują się bardziej swoimi poglądami niż zasadami logiki. Weźmy taki przykład: jeżeli wszyscy ludzie mają prawo do życia, a niektórzy ludzie są seryjnymi mordercami to również oni mają prawo do życia. Dla zwolenników kary śmierci ten wniosek jest niezgodny z ich przekonaniami. Zwolennicy takiej kary chętniej zaznaczą odpowiedź „wniosek jest nieprawidłowy”, mimo iż wniosek jest logiczny – dodaje dr Joanna Sztuka.

Eksperyment wykazał, że u osób starszych częściej ulega pogorszeniu logika myślenia i stają się one bardziej radykalne. Wbrew pozorom, sam wiek nie wpływa na efektywność myślenia logicznego. Dużo ważniejsza jest sprawność i szybkość procesów myślowych. Osoby starsze, które zachowały sprawność i szybkość umysłu, radziły sobie równie dobrze w rozwiązywaniu zadań logicznych, co osoby młode.

– W naszym zespole badawczym wykonaliśmy serię badań, opublikowanych w znaczących międzynarodowych pismach naukowych, w których okazało się, że proste zadania na rozumowanie trafnie identyfikują specyficzne ograniczenia poznawcze w różnych populacjach: u ludzi depresyjnych, uprzedzonych etnicznie i u ludzi w starszym wieku. Oryginalnym wkładem dr Sztuki do tej dziedziny badań jest nie tylko wskazanie wyraźnych ograniczeń w rozwiązywaniu zadań na rozumowanie u ludzi w starszym wieku, ale też wykazanie specyficznych ograniczeń poznawczych w zależności od treści przekonań. Okazało się, że w przypadku konfliktu między logiką a przekonaniami, największe problemy z logicznym rozumowaniem miały osoby silnie identyfikujące się z prawicowym autorytaryzmem – dodaje prof. Grzegorz Sędek, promotor pracy.