W 2011 roku wpadła mi w ręce książka napisana przez Karla Pillemer’a, profesora gerontologii pracującego na Cornell University. Autor podsumował wyniki dość niezwykłego projektu, którego realizację rozpoczął wraz z zespołem w 2004 roku.
Celem badania było zgromadzenie „praktycznych rad życiowych” od osób bezdyskusyjnie doświadczonych życiowo (w wieku co najmniej 70 lat). Pytanie, które zadawano seniorom, brzmiało mniej więcej tak: „Jakie są najważniejsze lekcje, których nauczyło cię całe twoje życie i które chciałbyś przekazać młodym ludziom?”. W badaniach wzięło udział ponad 1200 respondentów, którzy zaproponowali setki różnych rad życiowych. Pillemer wykonał ogromną pracę, porządkując wypowiedzi w oparciu o różne aspekty ludzkiego życia, których zebrane rady dotyczą. Na stronie internetowej projektu można znaleźć posegregowane rady życiowe, których amerykańscy seniorzy wciąż udzielają.
Dlaczego ta książka zrobiła na mnie takie wrażenie? Głównie dlatego, że uświadomiła mi, że doświadczenie życiowe, które kumuluje się w pamięci starszych ludzi, jest może być źródłem znaczącej prawdy o człowieku. Jesień życia to dla wielu ludzi czas podsumowań, z których wynikają nierzadko głębokie wnioski, w których widać elementy odpowiedzi na fundamentalne pytanie: jak żyć? Problem polega na tym, że gdy starsi ludzie nam o tym mówią, to ich nie słuchamy. Zrozumiałem wtedy, że setki ludzi pod koniec swojego życia dochodzi do podobnych wniosków, co moja babcia czy rodzice. Kiedyś bagatelizowałem ich rady, dziś, a na szczęście mam jeszcze okazję, słucham ich uważnie.
Poniżej zestawienie życiowych porad, których młodzi ludzie powinni wysłuchać ze szczególną uwagą. Przynajmniej w opinii amerykańskich seniorów z badań Pillemer’a (napiszcie w komentarzach, które rady poznajecie ze swego dzieciństwa i młodości):
1. Bądź uważny: koncentruj się na tym, co tu i teraz. Ciesz się tym, co masz (lub co się wokół ciebie dzieje), jeśli możesz. A jeśli nie możesz się tym cieszyć – szukaj okazji do tego, żeby czerpać z życia drobne (nawet najdrobniejsze) przyjemności. Żeby to zrobić, musisz wiedzieć, gdzie takich drobnych przyjemności szukać w twoim życiu.
2. Dbaj o swoje ciało: żyj zdrowo. Ludzie młodzi, w pełni sił życiowych, zbyt łatwo znajdują usprawiedliwienie dla zachowań, których konsekwencje dla zdrowia mogą być po latach bardzo dramatyczne. Ludzie starsi widzą wyraźnie, do czego może doprowadzić wieloletnie palenie, brak aktywności czy fatalne nawyki żywieniowe.
3. Wybieraj karierę, kierując się swoją pasją czy szansą na odnalezienie spełnienia, jakie może dać ci praca. Oczywiście bez pieniędzy trudniej jest żyć – ale też sporym błędem może być utożsamianie pracy, której trzeba poświęcić sporą część życia, jedynie zarabianiu pieniędzy. Pamiętaj, że nawet jeśli dokonałeś wyboru kariery, kierując się wielkością wynagrodzenia, wciąż możesz (przynajmniej ) nadać sens swojej pracy.
4. Unikaj klątwy niewykorzystanych okazji i korzystaj z okazji, jakie przynosi ci życie. Bądź gotowy do działania, gdy pojawiają się nowe wyzwania czy szanse do wykorzystania. W takich chwilach ludzie często zaczynają się wahać, myślą o kosztach, ryzyku śmieszności i ostatecznie rezygnują z okazji. Niewykorzystane okazje mogą się mścić – nawet jeśli ta zemsta przyjmuje postać żalu, którego doświadczać będziemy po latach.
5. Pamiętaj o upływającym czasie. Życie jest krótkie i zmienić się tego nie da. I trzeba nauczyć się żyć ze świadomością upływającego czasu i ta świadomość powinna być jednym z kluczowych kryteriów podejmowania decyzji życiowych. Stracone pieniądze można (przynajmniej próbować) odzyskać, straconego czasu odzyskać się nie da. Jeśli jest coś ważnego, co powinieneś zrobić teraz – zrób to teraz, jeśli uważasz, że może to trochę poczekać, zastanów się, czy naprawdę jest to aż takie ważne.
6. Więcej podróżuj, gdzie/gdy tylko możesz. Rób to nawet wtedy, gdy wymaga to od ciebie znaczących poświeceń w innych dziedzinach życia. Dla większości seniorów podróże, jakie odbyli w ciągu życia (te duże i małe), kojarzą się zazwyczaj tak dobrze (chodzi o miłe wspomnienia z tych podróży), że większość starszych ludzi żałuje, że nie podróżowała więcej.
7. Powiedz to teraz! Pamiętaj, że moment, w którym możesz wyrazić swoje najgłębsze uczucia wobec drugiego człowieka, to moment, w którym masz jeszcze do kogo mówić. I nie ma większego znaczenia, jakie emocje chcesz wyrazić. Kłótnia, której nie udało się zakończyć, czy rozstanie w gniewie bolą po latach równie mocno, jak świadomość, że nie powiedzieliśmy komuś bliskiemu, jak wiele dla nas znaczy albo jak mocno go kochamy.
8. Przestań się martwić. Czas spędzony na zmartwieniach, to czas stracony bezpowrotnie. Poza tym to krótka ścieżka do antytezy szczęścia. Jeśli możesz coś zmienić – zmień to, jeśli nie możesz czegoś zmienić – przyzwyczaj się albo zaakceptuj. Dasz radę – człowiek do wszystkiego może się przyzwyczaić.
9. Przestań szukać szczęścia: odnajdziesz szczęście, gdy zaczniesz się cieszyć tym, co przynosi twoje życie. Trwałego szczęścia, wbrew temu, co myśli wielu ludzi, raczej nie znajdziemy wtedy, gdy wszystkie wymarzone przez nas warunki do szczęścia zostaną spełnione. I nawet jeśli poczujesz się wtedy szczęśliwy, pamiętaj, że ten stan dość szybko minie. I nie jest to dowód podłości świata. To raczej dowód na to, że człowiek przyzwyczaja się do wszystkiego. Ta fundamentalna prawda przypomina się nam często wtedy, gdy jest nam źle. Powinniśmy o niej pamiętać także wtedy, gdy jest nam dobrze. Wtedy także obowiązuje.
10. Starannie wybierz partnera życiowego. W opinii starszych ludzi, kluczem do podjęcia dobrej decyzji jest czas, którego potrzeba na to, żeby dobrze poznać potencjalnego partnera i ocenić, czy pasujecie do siebie. I choć mądrość potoczna mówi, że przeciwieństwa się przyciągają, wyniki badań psychologicznych pokazują, że zdecydowanie lepszym predyktorem trwałości związku i szczęścia partnerów jest raczej ich wzajemne podobieństwo. Jakie podobieństwo? W gruncie rzeczy każde. I przypomnijmy w tym miejscu inną mądrość ludową - ciągnie swój do swego.
I nie zapominaj, że każdy moment jest dobry, żeby zacząć zmieniać się na lepsze.
Do poczytania dla (mocno) zdeterminowanych, bo książkę trzeba kupić, sorry ;)
Pillemer, Karl. (2011). 30 Lessons for Living: Tried and True Advice from the Wisest Americans. New York: Viking/Penguin.
