O tym, jak wygląda to w świetle prawa kanonicznego rozmawiamy z doktorem Michałem Poczmańskim, adwokatem kościelnym z Kancelarii Kanonicznej.
Panie mecenasie, wyjaśnijmy może najpierw, czym jest apostazja?
Apostazja to całkowite porzucenie wiary chrześcijańskiej. Jej definicję odnajdziemy
w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r., a konkretnie w kanonie 751, który stanowi: apostazją nazywa się całkowite porzucenie wiary chrześcijańskiej. Apostazja może przejawiać się w dwóch formach: wystąpienie z Kościoła katolickiego i wstąpienie do wspólnoty religijnej niechrześcijańskiej lub wystąpienie z Kościoła katolickiego i pozostanie poza jakąkolwiek wspólnotą religijną.
Zgodnie z kanonem 1364 § 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. apostata zaciąga karę ekskomuniki latae sententiae. Tym samym zostaje wyłączony z życia chrześcijańskiego. Apostata nie może przyjmować i sprawować sakramentów świętych.
Każdy może dokonać aktu apostazji?
Aktu apostazji może dokonać każdy, kto przyjął Chrzest Święty w Kościele katolickim. Ponadto musi być osobą pełnoletnią i posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, a więc nie być ubezwłasnowolnioną. Osoba, która chce dokonać aktu apostazji musi wyrazić oświadczenie woli świadomie i dobrowolnie.
Aby taki akt był skuteczny, musi spełniać następujące warunki:
- musi zostać wyrażony na piśmie i złożony osobiście wobec proboszcza swojego miejsca zamieszkania stałego lub tymczasowego;
- zawierać dane personalne osoby, która chce wystąpić z Kościoła;
- dane dotyczące daty oraz parafii chrztu odstępcy (jeżeli chrzest miał miejsce poza parafią stałego lub tymczasowego miejsca zamieszkania, odstępca powinien dołączyć świadectwo chrztu);
- odstępca musi wyrazić w sposób nie budzący wątpliwości swoją wolę, a także motywację zerwania wspólnoty z Kościołem;
- odstępca musi także zawrzeć informacje, że dokonuje aktu w sposób dobrowolny i zna konsekwencje, jakie za sobą pociąga;
- na końcu taki dokument musi zostać własnoręcznie i czytelnie podpisany przez odstępcę.
Oświadczenie woli musi zostać złożone osobiście. Nie ma możliwości na złożenie go w formie elektronicznej lub drogą pocztową. Wówczas będzie nieskuteczny i nie wywoła żadnych skutków prawnych. Ostatni dokument dotyczący tego problemu to Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła z 7 października 2015 r. Opiera się na Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r.
Czy w takim razie po akcie apostazji można ochrzcić dziecko?
Kanon 864 Kodeksu Prawa Kanonicznego stanowi: Zdatnym do przyjęcia chrztu jest każdy człowiek, jeszcze nie ochrzczony. O ten sakrament proszą rodzice lub prawni opiekunowie dziecka. Od nich wymaga się, aby byli ludźmi wierzącymi i zobowiązali się do wychowania dziecka w wierze katolickiej tzn. wpoili prawdy wiary i zasady moralności, nauczyli modlitwy, uczestniczyli z nim w Mszach świętych i przygotowywali do przyjęcia Eucharystii oraz sakramentu bierzmowania.
W prawie Kościoła katolickiego nie odnajdziemy żadnego przepisu mówiącego o zakazie udzielenia Chrztu Świętego. Kanon 868 stanowi o warunkach godziwego przyjęcia Chrztu Świętego. Zaleca się, aby:
- nie udzielać Chrztu Świętego małym dzieciom bez wiedzy ich rodziców lub prawnych opiekunów bądź wbrew ich woli;
- jeśli jeden z rodziców dziecka jest wierzący, a drugi nie, dziecko należy ochrzcić na wyraźną prośbę jednego z nich.
W tym samym kanonie czytamy jednak, że jeżeli nie istnieje nadzieja na wychowanie dziecka w wierze katolickiej albo jeżeli jej w ogóle nie ma, Chrzest należy odłożyć w czasie zgodnie
z postanowieniami prawa partykularnego, powiadamiając rodziców o przyczynie. Wszystko zależy więc od konkretnej sytuacji w danym przypadku.
Nie wszyscy rodzice odznaczają się prawidłową postawą życia chrześcijańskiego. Podobnie może być w przypadku rodziców, którzy dokonali aktu apostazji. W takiej sytuacji najczęściej duszpasterze powołując się na kan. 868 § 1, 2º polecając odłożenie Chrztu Świętego do momentu, w którym zrodzi się nadzieja, że dziecko będzie wychowane po katolicku. Ewentualnie będzie na tyle świadome, że podejmie samo decyzję.
A czy dziecko apostatów może iść do komunii, jeśliby wyraziłoby taką wolę ?
Tu znajdujemy odpowiedź w kilku kanonach. Kan. 912 wprowadza: Każdy ochrzczony, jeśli tylko prawo tego nie zabrania, może i powinien być dopuszczony do Komunii świętej.
Kanon 913 § 1 stanowi: Dzieci wtedy można dopuścić do Komunii świętej, gdy posiadają wystarczające rozeznanie i są dokładnie przygotowane, tak by stosownie do swojej możliwości rozumiały tajemnicę Chrystusa oraz mogły z wiarą i pobożnością przyjąć Ciało Chrystusa. Kolejny kanon, a więc 914 reguluje: Jest przede wszystkim obowiązkiem rodziców oraz tych, którzy ich zastępują, jak również proboszcza troszczyć się, ażeby dzieci, po dojściu do używania rozumu, zostały odpowiednio przygotowane i jak najszybciej posiliły się tym Bożym pokarmem, po uprzedniej sakramentalnej spowiedzi. Do proboszcza należy również czuwać nad tym, by do Stołu Pańskiego nie dopuszczać dzieci, które nie osiągnęły używania rozumu albo jego zdaniem nie są wystarczająco przygotowane.
O możliwości przystąpienia dziecka do Komunii Świętej decyduje proboszcz, do którego należy ocena możliwości dziecka mającego przyjąć Eucharystię. W przypadku rodziców apostatów bądź ateistów wątpliwy wydaje się fakt, że przygotowali oni swoje dziecko duchowo do tak ważnego wydarzenia. Jednak można sobie wyobrazić, że dziecko zostało przygotowane przez inną osobę, np. członka rodziny: babcię lub ciotkę, ewentualnie przez samego proboszcza, czy chrzestnych. Jeśli zostało ochrzczone, a rodzice się nie sprzeciwiają, to w takiej sytuacji jest to możliwe.
Rozmawiała Magdalena Gorostiza
dr Michał Poczmański – prawnik i kanonista, adwokat kościelny specjalizujący się w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa, www.kancelaria-kanoniczna.com.
