Kto ma prawo do emerytury?
W Polsce emeryturę z tzw. nowego systemu może obecnie otrzymać każdy, kto odprowadził do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych choćby jedną składkę emerytalną przez całe swoje życie. Nowy system dotyczy osób, które urodziły się po 31 grudnia 1948 roku, czyli także osób, które obecnie przechodzą na emerytury. Prawo do świadczenia powstaje w momencie ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Wynosi on obecnie 60 lat dla kobiet, a dla mężczyzn 65 lat. Oczywiście ubezpieczony może złożyć wniosek o emeryturę o kilka miesięcy, kilka a nawet kilkanaście lat później – ta decyzja należy do niego.
Wysokość emerytury
Emeryturę z nowego systemu wylicza się na podstawie prostego matematycznego wzoru. Sumę składek zgromadzonych w ZUS dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia z dnia, w którym ubezpieczony przechodzi na emeryturę. Średnie dalsze trwanie życia to inaczej przewidywana liczba miesięcy, przez którą przeciętna osoba w danym wieku będzie pobierała emeryturę.
Wysokość emerytury zależy więc od trzech czynników:
-
sumy zwaloryzowanych składek emerytalnych i kapitału początkowego, jaki ubezpieczony zgromadził w ZUS,
-
wieku, w którym ubezpieczony przechodzi na emeryturę
-
i tablic średniego dalszego trwania życia aktualizowanych co roku przez Główny Urząd Statystyczny, obowiązujących w momencie przejścia na emeryturę.
Przyszły emeryt ma wpływ na pierwsze dwa czynniki. Im dłużej pracuje i im wyższe odprowadza składki emerytalne, tym wyższy będzie jego kapitał służący do wyliczenia emerytury. Ta kwota rośnie szczególnie szybko w ostatnich latach przed emeryturą. Opóźnienie złożenia wniosku o świadczenie o jeden rok powoduje, że emerytura rośnie średnio o 10 procent.
Według najnowszych tablic średniego dalszego trwania życia (obowiązują do końca marca 2022 roku) osoba w wieku 60 lat ma przed sobą statystycznie 247,7 miesiąca pobierania emerytury, a osoba w wieku 65 lat – 204,3 miesiąca.
Jeśli emerytura wyliczona ze składek okaże się niższa niż minimalna emerytura gwarantowana, to ZUS sprawdza staż ubezpieczeniowy emeryta. Jeżeli staż jest odpowiednio długi, to podwyższa świadczenie do minimalnej gwarantowanej ustawowo kwoty. Od 1 marca 2021 roku do końca lutego 2022 roku wynosi ona 1250,88 zł. Takie podwyższenie przysługuje kobietom, które mają za sobą co najmniej 20 lat składkowych i nieskładkowych. W przypadku mężczyzn musi to być minimum 25 lat. Osobom z krótszym stażem przysługuje emerytura wyliczona wyłącznie ze składek.
Czym jest kapitał początkowy?
Kapitał początkowy to kwota, która odpowiada składkom odprowadzonym przez ubezpieczonego przed 1 stycznia 1999 roku. Dlatego wylicza się go tylko osobom, które pracowały przed tą datą. ZUS ustala wartość kapitału początkowego na podstawie dokumentów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach sprzed roku 1999, dostarczonych przez przyszłego emeryta. Niestety pracodawcy zatrudniający powyżej 20 osób nie przekazywali do ZUS w tamtym okresie informacji o składkach za indywidualnych pracowników, dlatego te dokumenty są niezbędne, by wyliczyć ubezpieczonym kapitał. To ważny składnik przyszłej emerytury. ZUS może go policzyć jeszcze przed emeryturą, dlatego warto wystąpić o ustalenie kapitału początkowego jak najszybciej, jeśli dotychczas tego nie zrobiliśmy.
Dokumenty do emerytury
ZUS przyznaje emeryturę na wniosek. Ma on symbol EMP i można go pobrać ze strony internetowej www.zus.pl lub otrzymać w placówce Zakładu. Do wniosku dołączamy także kwestionariusz okresów składkowych i nieskładkowych (informacja ERP-6). Należy też dostarczyć świadectwo potwierdzające rozwiązanie ostatniego stosunku pracy (wykonywanej bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury), by ZUS mógł rozpocząć wypłatę. Rozwiązanie stosunku pracy jest warunkiem podjęcia wypłaty. Potem można zatrudnić się ponownie, nawet u tego samego pracodawcy.
Osoba, która ma już wyliczony kapitał początkowy, nie musi dostarczać do ZUS nic więcej. Jeśli jednak kapitał jeszcze nie jest ustalony, to do wniosku o emeryturę należy dołączyć także dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia oraz wynagrodzenia z okresu przed 1 stycznia 1999 roku. Mogą to być zaświadczenia od pracodawców na drukach ZUS Rp-7, świadectwa pracy, legitymacja ubezpieczeniowa lub inne dokumenty z wpisami o zarobkach i zatrudnieniu albo dokumentacja płacowa, którą sporządziło archiwum. Szczegółowe informacje o dokumentach znajdują się na www.zus.pl.
Kiedy i jak złożyć wniosek?
Wniosek o emeryturę można złożyć w ZUS najwcześniej na 30 dni przed spełnieniem ostatniego z warunków wymaganych do przyznania świadczenia. Jeśli wniosek wpłynie do ZUS maksymalnie w miesiącu, w którym ubezpieczony ma 60/65 urodziny, to wypłata świadczenia będzie przysługiwała od daty ukończenia wieku emerytalnego. Jeżeli wniosek wpłynie później, to emerytura będzie przysługiwać od miesiąca złożenia wniosku.
Wniosek o emeryturę można:
-
złożyć w placówce ZUS (trzeba mieć przy sobie dowód tożsamości),
-
przesłać pocztą,
-
przesłać przez internet za pomocą Platformy Usług Elektronicznych ZUS (PUE) i podpisać elektronicznie (np. bezpłatnym profilem zaufanym).
Doradca emerytalny
Przed ukończeniem wieku emerytalnego można skonsultować się z doradcą emerytalnym w ZUS, który policzy prognozę wysokości przyszłego świadczenia. Może też sprawdzić, o ile wzrośnie świadczenie, jeśli przyszły emeryt złoży wniosek kilka miesięcy, rok lub nawet kilka lat po ukończeniu wieku emerytalnego. Ta wiedza pomaga w podejmowaniu decyzji o momencie zakończenia aktywności zawodowej.
Z doradcą emerytalnym można porozmawiać w placówce ZUS albo podczas e-wizyty (wideorozmowy przez internet). Można również wystąpić o wysłanie kalkulacji prognozy emerytury za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych ZUS.
Decyzja i legitymacja
ZUS wydaje decyzję o przyznaniu emerytury niezwłocznie, nie później niż w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do jej wydania. W decyzji znajdzie się informacja o wysokości świadczenia brutto i jak ta kwota została wyliczona, jakie są kwoty potrąceń (podatek, składka zdrowotna), ile emerytura wyniesie „na rękę” i jaki będzie jej comiesięczny termin wypłaty. Oprócz decyzji nowy emeryt dostanie również pocztą legitymację, która potwierdza, że ma on prawo do świadczenia z ZUS.
Emerytura na konto czy przez listonosza?
Wybór sposobu odbierania emerytury należy do samego świadczeniobiorcy. Jest na to miejsce we wniosku o świadczenie. Można otrzymywać emeryturę na rachunek w banku lub przekazem pocztowym. Policja zachęca do pobierania świadczeń na konto, bo to bezpieczny sposób przechowywania pieniędzy, który pomaga unikać seniorom wielu niebezpiecznych sytuacji i zmniejsza ryzyko kradzieży czy oszustwa.
Obecnie osoby, które nie mają żadnego rachunku w banku, mogą założyć bezpłatnie tzw. „podstawowy rachunek bankowy”. Każdy bank ma obowiązek zagwarantować, by podstawowe usługi związane z prowadzeniem takiego konta były bezpłatne (prowadzenie konta, obsługa karty płatniczej, wypłaty pieniędzy z bankomatów banku).
Sposoby na podwyższenie emerytury
Co roku przyznana emerytura jest waloryzowana – dzieje się to 1 marca. Waloryzacja polega na podwyższeniu emerytury w kwocie brutto procentowym wskaźnikiem. Chodzi o to, by świadczenie z roku na rok nie straciło na wartości, gdy ceny usług i towarów na rynku rosną.
Emeryt, który pracuje i odprowadza kolejne składki emerytalne raz do roku może wystąpić do ZUS o przeliczenie emerytury. To podnosi jej wysokość. Innymi sposobami na podwyższenie otrzymywanych z ZUS środków jest wystąpienie o dodatkowe świadczenia. Np. osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji może pobierać razem z emeryturą dodatek pielęgnacyjny i świadczenie 500+ dla osób niesamodzielnych. Kobieta, która wychowała co najmniej czwórkę dzieci i ma emeryturę niższą niż gwarantowane minimum, może wystąpić o rodzicielskie świadczenie uzupełniające (tzw. Mama4+). A osoba, która ma status działacza opozycji antykomunistycznej lub represjonowanego z powodów politycznych może wystąpić o świadczenie wyrównawcze, gdy jej emerytura jest niższa od 2501,76 zł brutto (ta kwota podlega co roku waloryzacji). Więcej o dodatkowych świadczeniach na www.zus.pl.
Poradnik opracowany przy współpracy z Małgorzatą Korbą, regionalnym rzecznikiem ZUS w województwie lubelskim
