ZNALEZISKO W TORFIE
Drewniana figura była znaleziona 24 stycznia 1890 roku na Szigirskim torfowisku w okolicach uralskiego miasta Niewiańska, na głębokości czterech metrów. Już w połowie XIX wieku na wschodnim zboczu Uralu Środkowego, w pobliżu wioski Kałata (obecnie Kirowgrad) odkryto złoto i robotnicy nie raz znajdowali tam przedmioty starej kultury wykonane z rogu, kości, drewna, kamienia i gliny.
Drewniany przedmiot był w kiepskim stanie i przyszło go wyjmować z torfu po kawałku. Ostatecznie wydobyto oddzielnie górną część tułowia z głową i dolny fragment w formie stożka z wycięciem na dole, tworzącym występy podobne do nóg. Co ciekawe, tułów miał postać płaskiej, prostokątnej w przekroju deski, a pozostałe „części ciała” były okrągłe.
W przeciwieństwie do podobnych znalezisk, które zwykle były wkopane dolną częścią w ziemię, ta rzeźba, najwyraźniej, była przymocowana do jakiejś poziomej podstawy.
Hrabia Aleksiej Stenbock-Fermor, na którego ziemiach znaleziono figurę, przekazał ją do muzeum Uralskiego Towarzystwa Miłośników Nauk Przyrodniczych w Jekaterynburgu. Ówczesny opiekun zbiorów muzealnych D. Łobanow odtworzył przypuszczalny wygląd idola. Co prawda, wysokość figury wyniosła zaledwie 2,8 m, a niektóre fragmenty nie były dopasowane. W 1914 roku archeolog W. Tołmaczew zaproponował nowy wariant rekonstrukcji, w którym idol „wyrósł” do 5,3 m. wtedy eksponat otrzymał nazwę „Wielki Idol Szigirski”.
W czasach II wojny światowej dolna część tułowia o długości 195 cm została zagubiona i obecnie można ją zobaczyć jedynie na rysunkach Tołmaczewa.
WSPÓŁCZESNE BADANIA
W 1997 r. pracownicy petersburskiego Instytutu Historii Kultury Materialnej oraz moskiewskiego Instytutu Geologicznego RAN przeprowadzili analizę radiowęglową próbek wewnętrznych słojów drewna, z którego wykonano rzeźbę. Stwierdzono, że idol powstał 9500 lat temu w epoce mezolitu.
Od 2003 r. Idol Szigirski przebywa w muzeum, w szklanym sarkofagu. Latem 2014 r. wspólny zespół uczonych rosyjskich i niemieckich postanowił przeprowadzić ponowne badanie rzeźby w celu dokładniejszego ustalenia jej wieku.
Jak powiedział doktor nauk historycznych Instytutu Archeologii RAN Michaił Żylin, pobranie próbki z powierzchni nie było możliwe ze względu na obecność konserwantów. Wzięto więc do badań fragmenty drewna z głębokości 2-3 cm.
Idol należy do sztuki monumentalnej myśliwych, rybaków i zbieraczy z regionu Uralu. Został wykonany z rozłupanego pnia modrzewia o wieku nie mniejszym niż 157 lat. Prace prowadzono na świeżo zrąbanym pniu kamiennymi narzędziami. Na powierzchni rzeźby widoczne są też ślady ornamentu.
SKANDAL WOKÓŁ ZABYTKU
Aby ustalić dokładny wiek, badacze rozcięli dolny fragment figury, co stało się powodem oskarżenia ich o niszczenie zabytku kultury. Zastępca ministra kultury Federacji Rosyjskiej Grigorij Pirumow napisał doniesienie do policji „w związku ze spowodowaniem poważnego uszkodzenia eksponatu muzealnego”. Archeologów oskarżono z artykułu o zniszczeniu albo uszkodzeniu obiektów dziedzictwa kulturowego.
W międzyczasie ekspertyza próbek pozwoliła skorygować pierwotne datowanie zabytku. Jak ogłosiła na konferencji prasowej dyrektor Swierdłowskiego Obwodowego Muzeum Nauk Przyrodniczych Natalia Wietrowa:
„W wyniku wspólnych badań rosyjskich i niemieckich uczonych wiek Idola Szigirskiego ustalono na 11000 lat. Wobec tego jest on przykładowo dwa razy starszy od piramid egipskich”.
A jeśli chodzi o zarzuty prawne: Przy pobieraniu próbki materiału do badań nie rozcięto figury, a jedynie nadpiłowano. Wzięto przy tym mniej niż 2 g drewna. Uznano, że uczeni nie naruszyli jednak prawa.
NOWE ZAGADKI
W miarę badania zabytku zaczął on ujawniać uczonym coraz to nowe zagadki. W różnych częściach figury odkryto siedem twarzy. Jedna z nich znajduje się tam, gdzie należy – w rejonie głowy idola, a pozostałe sześć – na tułowiu (trzy z przodu i trzy z tyłu).
Na rysunku Tołmaczewa takich twarzy było tylko pięć. Podczas przygotowywania ekspozycji „Szigirski skarbiec” w sierpniu 2003 roku na tylnej stronie tułowia odkryto jeszcze jeden wizerunek twarzy różniący się nieco od pozostałych. O ile inne twarze miały nosy prostokątne, to nos tej jednej wyciosano z sęczka drewna i wyszedł krótszy od pozostałych. Ma też stożkowy kształt i wydaje się bardziej wystający. Niedawno, przy mikroskopowym badaniu zabytku, ujawniła się jeszcze jedna twarz w górnej części. Najwyraźniej świat duchowy dawnych mieszkańców Uralu był bardziej złożony, niż sądziliśmy.
Poza tym cała powierzchnia figury pokryta jest wyraźnym ornamentem geometrycznym oraz znakami pisma. Rozszyfrować ich na razie nikomu się nie udało. Eksperci uważają, że jest to najstarszy na świecie rodzaj pisma. Nie mówiąc o tym, że piśmienność przypisywano człowiekowi dopiero jakieś 7000 lat temu.
Według wszelkiego prawdopodobieństwa autorami rzeźby są przedstawiciele dosyć rozwiniętej cywilizacji. O czym mogły mówić napisy na powierzchni idola? Można się tylko domyślać. Niektórzy specjaliści twierdzą, że jest to jakiś tajny kod, niosący informację o stworzeniu świata. Być może każda część figury zawiera określoną ideę. Wyrzeźbione twarze mogą oznaczać duchy, którym ówcześni oddawali cześć.
Rozłożenie wizerunków twarzy na przedniej i tylnej stronie może wskazywać na przynależność tych bóstw do różnych światów. Niewykluczone, że pionowa kompozycja symboli wskazuje na następstwo wydarzeń w czasie.
Niestety, znaki hieroglificzne mogą mieć kilka znaczeń, co utrudnia ich rozszyfrowanie. Dlatego też pozostaje dotąd tajemnicą, jacy ludzie wykonali tę rzeźbę i co chcieli wyrazić, umieszczając na niej rysunki i różne znaki.
Według słów doktora Żylina, Idol Szigirski pozostaje „absolutną zagadką dla współczesnego człowieka”.
