Prawidłowe odruchy twojego dziecka - możesz je sprawdzić sama!

Ponieważ zdaniem wielu specjalistów temat jest bardzo istotny i ma ogromny wpływ na poprawny rozwój dziecka, dlatego dziś pytamy Ritę Calderaro-Poczmańską, fizjoterapeutkę dziecięcą z portalu KursuNaDziecko.pl, o odruchy niemowlęce.

Pani Rito, czym są odruchy pierwotne, kiedy rodzice powinni zwracać na nie uwagę i jak pomagają one dziecku przetrwać pierwsze miesiące życia?

Zacznę od zupełnie innej kwestii, czyli sytuacji niemowlęcia w momencie urodzenia. W chwili narodzin dotychczasowe warunki życia dziecka zupełnie się zmieniają. Wszystko co znało dziecko przez 9 miesięcy zostało postawione na głowie! Maluch był integralną częścią mamy i nie musiał troszczyć się o siebie samodzielnie. Miał komfortowe warunki rozwoju: stałą temperaturę, stałe natężenie hałasu (odgłosy serca, szumu krwi, układu pokarmowego itp.), stałe natężenie światła. Jednak w jednej chwili musi zmienić świat i zatroszczyć się o zaspokojenie swoich potrzeb, takich jak sen, oddychanie czy jedzenie. I właśnie tu wkraczają do akcji odruchy, które pomagają maluszkowi w życiu poza organizmem matki. Są to krótkie reakcje na bodźce, które mają ułatwić maluszkowi życie. Obecność odruchów lub ich brak dostarcza nam informacji na temat funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (OUN) dziecka, czyli mózgu i rdzenia kręgowego.

Czyli to są takie narzędzia, mechanizmy, które wspierają noworodka w pierwszych chwilach życia?

Tak, jest to sposób na to, aby dziecko przetrwało i poradziło sobie po urodzeniu. Bardzo mądra matka natura obdarzyła niemowlęta odruchami pierwotnymi. I te poszczególne odruchy pojawiają się i zanikają w konkretnych momentach. Warto znać poszczególne odruchy i śledzić ich obecność, aby wspomagać poprawny rozwój dziecka, ale także działać profilaktycznie w przypadku jakiś nieprawidłowości.

A co jeśli jakiś odruch nie zanika?

Może to być spowodowane tym, że dziecko nie rozwija się prawidłowo. Może to być jakiś problem z układem nerwowym, który nie rozwija się tak, jak powinien. Takie sytuacje najlepiej skonsultować z fizjoterapeutą dziecięcym, albo neurologiem dziecięcym. Ja jestem świetnym przykładem dziecka z przetrwałym odruchem Moro o czym dowiedziałam się dopiero gdy w trakcie ćwiczeń na studiach zostałam zdiagnozowana. Jako dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym byłam uznana za dziecko niegrzeczne. Miałam problemy ze skupienie się, nadpobudliwością, wybiórczością w segregacji bodźców itp. A wystarczyło w okresie niemowlęcym pomóc wygasić mi ten odruch.

Czy specjaliści zawsze sprawdzają odruchy?

Powinni. Badanie odruchów jest bardzo ważnym narzędziem diagnostycznym szczególnie dla fizjoterapeutów, neurologów i pediatrów. Dzięki nim szybko i sprawnie możemy wykluczyć lub potwierdzić nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, a co za tym idzie, podjąć szybsze dalsze działania jak np. pogłębioną diagnostykę i terapię. Warto o to zadbać, gdyż przetrwałe odruchy mają wpływ na prawidłowy rozwój w pierwszym roku życia, ale również w późniejsze funkcjonowanie i dziecka w przedszkolu i szkole.

Poznajmy więc bliżej najważniejsze odruchy!

1. Odruch szukania (Rootinga): drażnienie policzka wywołuje zwrot głowy dziecka w kierunku bodźca i zaczyna poszukiwanie. Odruch ten pomaga dziecku w znalezieniu brodawki piersi matki, aby mogło ją ssać. Pojawia się w już 2-3 miesiącu życia płodowego. Utrzymuje się do 3-4 miesiąca życia. Mimo to, odruch ten możemy jeszcze obserwować przez kolejne miesiące w trakcie snu maluszka.

2. Odruch pełzania Podparcie stóp niemowlęcia leżącego na brzuszku wywołuje ruch pełzania do przodu. Utrzymuje się on do ok. 3 miesiąca życia dziecka. Towarzyszy on dzieciom przedwcześnie urodzonym.

3. Odruch kroczenia (chodu automatycznego): przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko zaczyna wykonywać ruchy nóżkami przypominające chodzenie. Odruch ten pojawia się w 2 dobie życia i utrzymuje się 2 miesiące.

4. Odruch chwytny: niemowlę zaciska mocno palce i przywodzi kciuk, w reakcji na dotknięcie części wewnętrznej dłoni. Dzięki temu odruchowi noworodki są w stanie utrzymać własny ciężar. Odruch ten zanika w 3-4 miesiącu życia w dłoniach i po 12 miesiącu życia w stopach.

5. Odruch Moro (odruch obejmowania) dziecko w reakcji na gwałtowną zmianę położenia ciała, na nagły hałas czy ostry dźwięk energicznie prostuje ręce i otwiera dłonie, wygina plecy w łuk i prostuje nogi, a następnie powoli przytula zaciśnięte w piąstki dłonie do piersi. Odruch ten zanika około 5 miesiąca życia. Jego brak lub utrzymywanie się po 6-7 miesiącach wskazuje na nieprawidłowości rozwoju układu nerwowego. Nie wykształcenie się odruchu moro może być przyczyną nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS) gdyż odruch ten wyzwala mechanizm nagłego budzenia się. Utrzymanie się odruchu szereg zaburzeń np. trudności z koncentracją, labilność emocjonalną, nadreaktywność czy lękliwość.

6. Odruch ATOS (asymetryczny toniczny odruch szyjny) inaczej zwany odruchem szermierza. Druga nazwa wiąże się z ustawieniem ciała niemowlaka przypominającym pozycję szermierza na chwilę przed walką. Gdy maluch skręci głowę na bok to po stronie twarzowej ręka i noga będą wyprostowane, natomiast po stronie potylicznej obie kończyny będą zgięte. Odruch ten zauważalny jest już około 18-20 tygodnia życia płodowego. Wtedy też mama po raz pierwszy może poczuć ruchy dziecka. Odruch ten powinien zaniknąć do 6 miesiąca życia. ATOS potrzebny jest m.in. aby dziecku pomóc w pełzaniu, przygotowuje malca do umiejętności sięgania ale również jest ważnym czynnikiem zmniejszającym ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej ponieważ zapobiega leżeniu noskiem w dół w leżeniu na brzuchu.

7. Odruch STOS (symetryczny toniczny odruch szyjny) pojawia się już po urodzeniu, najbardziej widoczny jest od 6-8 miesiąca życia a wyhamowuje do ok 10-11 miesiąca życia. Odruch ten ma za cel wspomóc malca w osiągnięciu pozycji czworaczej, wspomaga przestawienie się na widzenie obuoczne oraz pomaga w przezwyciężeniu skutków odruchu TOB.

8. Odruch TOB (toniczny odruch błędnikowy) posiada dwie formy: wyprostną, która pojawia się przy porodzie a integruje się nawet aż do 3 roku życia. Zgięciowy pojawia się w życiu płodowym a integruje się do 4 miesiąca życia. Odruch ten ma za zadanie naprzemienną pracę przeciwstawnych grup mięśniowych (agonistów i antagonistów) oraz jest pierwotną reakcją na działanie siły grawitacji.

9. Odruch Galanta pojawia się w połowie ciąży czyli ok. 20 tygodni życia płodowego i zanika u zdrowego dziecka przed ukończeniem roczku. Wywołuje się go podrażniając plecy malca w okolicy odcinka lędźwiowego. Prawidłowa reakcja to zgięcie biodra o 45 stopni po tej samej stronie co bodziec, delikatne uniesienie pupy, wyprost nogi w kolanie i zgięcie w stawie biodrowym. Odruch ten wygląda tak samo gdy podrażnimy drugą stronę pleców. Brak lub bardzo słaby odruch mogą wskazywać obniżone napięcie mięśniowe, dlatego tak ważne jest badanie tego odruchu i wykrywanie ewentualnych nieprawidłowości.

Rozmawiała Magdalena Gorostiza

Rita Calderaro-Poczmańska, fizjoterapeutka dziecięca z ponad 10 letnim stażem. Pomysłodawczyni edukacyjnych kursów dla rodziców KursNaDziecko.pl