Kobiety brały preparaty zawierające kokornak (łac. Aristolochia). W ciągu następnej dekady zauważono coraz więcej osób chorych na ten sam rodzaj raka na Półwyspie Bałkańskim. Okazuje się, że tam kokornak dostaje się z pól do mąki dodawanej do chleba.
Umiejętne stosowanie leków roślinnych jest niekiedy bardzo pomocne zarówno w profilaktyce chorób jak również w celu wspomagania terapii lekiem syntetycznym. Aby jednak terapia za pomocą ziół odniosła pożądany skutek, niezbędna jest gruntowna znajomość zarówno składu chemicznego jak i punktu uchwytu leku ziołowego. Rozwój nauki, a przede wszystkim takich dyscyplin jak immunologia, farmakologia, chemia analityczna czy toksykologia, w istotnym stopniu wpłynęła na lepsze poznanie działania leków roślinnych. Bez wątpienia leki roślinne dokładnie przebadane i właściwie ordynowane są bardzo pomocne zarówno w profilaktyce jak i leczeniu niektórych chorób.
Pamietajmy! Nigdy nie podejmujmy leczenia samodzielnie. Informację na temat działania leków roślinnych powinniśmy zaczerpnąć przede wszystkim od farmaceuty lub dobrze wyszkolonego lekarza, znającego problematykę leku naturalnego. W przeciwnym razie samowolna terapia może przynieść więcej szkody niż pożytku.
Istnieje przekonanie, że leki roślinne nie mają szkodliwego wpływu na organizm ludzki, co w konsekwencji pozwala na stosowanie ich bez ograniczeń i jakiejkolwiek kontroli. Taka postawa jest zdecydowanie mylna i nieumiejętne stosowanie leku roślinnego bez wcześniejszego poznania jego składu chemicznego oraz mechanizmu działania może okazać się szkodliwe dla zdrowia, a nawet w niektórych przypadkach prowadzić do śmierci. Przykładem potwierdzającym ten fakt jest roślina z rodzaju Kokornak (Aristolochia serpentaria). Wyciąg z tej rośliny zawierający w swoim składzie głównie kwas arystolochiowy, w początkowym założeniu miał być skutecznym środkiem immunotropowym. Stwierdzono, że wzmaga fagocytozę przy ogólnym wyczerpaniu organizmu. Kwas arystolochiowy wykazuje działanie rakotwórcze i w związku z tym preparaty zawierające w swym składzie ten związek, zostały wycofane z obrotu. Niestety mimo ostrzeżeń o udokumentowanej toksyczności kwasu arystolochiowego, jest on nadal dostępny w sprzedaży internetowej, w postaci chińskich mieszanek o działaniu moczopędnym, przeciwartretycznym lub jako zioła odchudzające. W Belgii około 100 kobiet trafiło do lekarzy po tym jak stosowały herbatki odchudzające zawierające wyciąg z Arystolochia. W wyniku diagnozy u 18 z nich wykryto nowotwory nerek natomiast pozostałe pacjentki zachorowały na niewydolność nerek.
Poniżej przedstawiono przykłady niektórych roślin leczniczych, których niewłaściwe stosowanie może negatywnie wpłynąć na organizm człowieka.
Podbiał pospolity (Tussilago Farfara)
Podbiał pospolity jest to wieloletnia bylina o charakterystycznym sercowatym liściu. Surowcem leczniczym jest liść (Farfarae folium). Roslina ta jest powszechnie wykorzystywana jako środek przeciwkaszlowy. Za działanie przeciwkaszlowe odpowiedzialny jest śluz (stanowiący ok. 10 % ziela). Koszyczki oraz liście podbiału zawierają także ok. 100 mikrogram na 1g suchego ziela tzw. alkaloidów pirolizydynowych m.in. tussilaginy. Alkaloidy te są kancerogenne (rakotwórcze) stąd w opinii farmaceutów podbiał nie powinien być stosowany dłużej niż 6 tyg. w roku.
Podobne przeciwwskazania obserwujemy w przypadku stosowania Żywokostu lekarskiego (Symphytum officinale).
Szałwia lekarska (Salvia officnalis)
Szałwia lekarska - ta dobrze znana wszystkim krzewinka pochodzi z Basenu Morza Śródziemnego. W Polsce jest powszechnie uprawiana. Często możemy ją spotkac na łąkach czy przydomowych ogródkach.
Surowcem leczniczym wykorzystywanym w lecznictwie jest liść szałwii ( Salviae folium).
Roślina ta jest z bardzo dobrym skutkiem wykorzystywana w leczeniu chorób jamy ustnej takich jak: zapalenia dziąseł, stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej oraz gardła. Wyciągi z liści działają grzybobójczo, bakteriobójczo, ściągająco oraz przeciwzapalnie. Działają także hamująco na wydzielanie potu oraz zapobiegają laktacji.
Wykorzystywanie szałwii ogranicza ją raczej do stosowanie zewnętrznego. Powodem tego jest obecność w szałwii neurotoksycznego związku o nazwie tujon. Związek ten może wykazywac działanie poronne, wymiotne, powodować bóle brzucha, przyspieszone bicie serca czy utratę przytomności. Duże dawki tujonu mogą w konsekwencji prowadzi do zgonu.
Tujon jest także obecny w wielu innych ziołach jak np.: w Piołunie (Artemisia absinthium), czy Wrotyczu (Tanacetum vulgare). Z tego samego powodu nie zaleca się stosowania tych ziół wewnętrznie.
Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)
Lukrecja gładka jest wieloletnią rośliną pochodzącą z rejonów Morza Śródziemnego. W lecznictwie wykorzystywany jest korzeń lukrecji- Glycyrhhizae radix. Preparaty na bazie lukrecji działają wykrztuśnie, przeciwzapalnie oraz rozkurczająco. Roślina ta znalazła zastosowanie m.in. w stanach zapalnych gardła i oskrzeli, suchym, męczącym kaszlu(saponiny) oraz chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Ze względu na obecność związków saponinowych m.in. glicyrrizyny, nie powinno się stosowa preparatów lukrecji przez dłuższy czas (tj. około 4 tygodnie). Substancja ta wykazuje działanie adrenokortykotropowe, co przejawia się m.in. zatrzymaniem sodu i w konsekwencji wzrostem ciśnienia tętniczego krwi, powstaniu obrzęków i wystąpieniem bólu głowy.
Tatarak zwyczajny (Acorus calamus)
Tatarak zwyczajny to bylina z rodziny obrazkowatych (Araceae). Znane są trzy odmiany tej rośliny jako forma triploidalna, diploidalna, i tetraploidalna, które różnią się między sobą zawartością olejku eterycznego. W Polsce występuje najczęściej odmiana triploidalna powszechnie wystepująca na brzegach jezior, moczarach. W lecznictwie stosuje się kłącze tataraku- Calami rhizoma oraz olejek tatarakowy - Oleum Calami.
Wyciągi z kłącza tataraku stosuje się w schorzeniach żołądka jak wrzody i niestrawnośc.
Olejek tatarakowy ze względu na zawartośc estrów fenlowych - m.in. alfa i beta azarony. Związki te, a przede wszystkim beta-azaron jest związkiem kancerogennym, wywołującym nowotwory dwunastnicy i wątroby.
Żeń-Szeń (Panax Ginseng)
Żeń-Szeń to niezwykle popularny lek roślinny nie tylko w Polsce ale i na świecie.
Jest to niewątpliwie jedna z bardziej ciekawych roślin leczniczych. Bylina ta z rodziny Araliowatych(Araliaceae) występuje pospolicie w zacienionych lasach górskich Azji m.in. w Nepalu, Mandżurii i Korei. Roślina ta jest uprawiana w wielu krajach np. w Japonii, Korei, Chinach, Rosji czy Ameryce Północnej. Uprawa tej rośliny jest niezwykle trudna.
W lecznictwie wykorzystuje się korzeń żeń-szenia - Ginseng radix. Surowiec zawiera m.in. saponiny triterpenowe potocznie zwane ginsenozydami. Owe ginsenozydy działają pobudzająco, podnoszą wydolność fizyczną organizmu oraz poprawiają sprawność seksualną. Wyciągi z Żęń-Szenia obniżają poziom cholesterolu we krwi, działają przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, chronią komórki wątrobowe ponadto działają immunomodulująco, antyoksydacyjnie.
Preparaty Żeń-Szenia mogą jednak podnosic ciśnienie krwi, powodować biegunki, rozdrażnienie i pobudzenie organizmu. Takie niekorzystne działanie określono jako syndrom żeńszeniowy.
Nie zaleca się z tego powodu podawać preparatów Żeńszenia dzieciom, osobom z nadciśnieniem, arytmią, dychawicą oskrzelową. Przeciwwskazaniem jest także ciąża.
Należy jeszcze dodac ,że preparaty Żeń-Szenia może wywołac efekty podobne do działania estrogenów u kobiet w okresie klimakterium. Po zastosowaniu tego surowca u kobiet, obserwowano krwawienia oraz bóle sutków.
Roślinne środki przeczyszczające zawierające tzw. ANTRACHINONY
Z praktyki aptekarskiej zaobserwowano nadużywanie surowców o działaniu przeczyszczającym. Do surowców leczniczych o takim działaniu możemy zaliczyć m.in. Liśc senesu (Sennae Folium), Korę kruszyny (Frangulae Cortex), Kłącze Rzewienia (Rhei Rhizoma), Alonę (Aloe) czy Korę szakłaku amerykańskiego (Rhamni purshianae Cortex). Wymienione surowce farmaceutyczne stanowią główny składnik lub występują w mieszance innych ziół jako tabletki czy herbatki do zaparzania.
Wskazaniem do zastosowania ww surowców są schorzenia w przypadku których należy unikać wysiłku podczas defekacji tj: po operacjach, zawale mięśnia sercowego, przy hemoroidach. Krótkotrwałe i kontrolowane przez lekarza stosowanie preparatów zawierających antrachinony nie powinno wywołać działań niepożądanych. Preparaty te są jednak nadużywane oraz używane niezrozumiale- w celu zmniejszenia nadwagi. Jest to błędne wyobrażenie o tych preparatach, gdyż oprócz efektu przeczyszczającego surowce te nie powodują spadku wagi. Nadmierne stosowanie tego typu leków może jednak wywołać u człowieka szereg działań niekorzystnych m.in. przekrwienie narządów jamy brzusznej (u kobiet poronienia ), biegunki, utratę elektrolitów oraz wody. Niedobór potasu wynikający z bezmyślnego stosowania wymienionych leków przeczyszczających, nasila zaparcie oraz może doprowadzi do uszkodzenia kanalików nerkowych. Nadużywanie antranoidów może powodować nieodwracalne zmiany nerwów błony śluzowej.
Natura nie jest monotonna. Rośliny zawierają przeróżne związki chemiczne , które wpływają w różnym stopniu na nasz organizm. Nie rezygnujmy z leczenia roślinami leczniczymi. Prawidłowo wykorzystywane przyczynia się na pewno z korzyścią dla naszego zdrowia.
Artykuł autorstwa Centrum Promocji Zdowia ProFarm
