O roli bakterii - pałeczek kwasu mlekowego w organizmie
Koncepcja profilaktyki i leczenia chorób zakaźnych układu trawiennego bakteriami nazywa się probiozą (pro - w kierunku, bios - życie). Wprowadzone na rynek w okresie międzywojennym preparaty farmaceutyczne zawierające żywe kultury bakterii kwasu mlekowego - Lactobacillus a cidophilus nie zdały egzaminu, ponieważ nie są odporne na działanie kwasu solnego jaki występuje w żołądku oraz soli kwasów żółciowych zawartych w żółci wydzielanej przez wątrobę.
Mają też niewielką zdolność przylegania do nabłonka jelitowego i w efekcie nie kolonizują przewodu pokarmowego. Podawane jednak pod postacią jogurtu lub kwaśnego mleka mogą wywierać korzystne działanie na organizm, obniżając stężenie cholesterolu we krwi, dzięki hamowaniu jego wchłaniania z pożywienia. Mogą też u niektórych ludzi, w znacznym stopniu, zmniejszyć lub usunąć dolegliwości - nudności, skurcze, wzdęcia i biegunka, związane trawieniem cukru mlecznego zawartego w mleku, spowodowane niedoborem enzymu - laktazy.
Kwaśnymi produktami mlecznymi zawierającymi pałeczki kwasu mlekowego można leczyć skutecznie groźne biegunki u niemowląt, wywołane zakażeniem bakteriami z grupy - Salmonella ( dur brzuszny ) i Shigella ( czerwonka bakteryjna ). Wykazano też, że skuteczność mleka sfermentowanego (jogurtu) może być nawet większa niż silnych antybiotyków, np. neomycyny.
Dopiero niedawno zaczęto wytwarzać preparaty farmaceutyczne zawierające żywe kultury bakterii kwasu mlekowego w formie chroniącej je przed działaniem kwasu solnego, o ich udokumentowanej kwasooporności oraz żółciooporności. Tego typu bakterie określa się często jako probiotyczne, zaś preparaty zrobione na ich bazie - probiotykami. Obecnie już wiemy, że ich własności lecznicze są powiązane nie tylko z gatunkami bakterii, ale także z konkretnymi szczepami w ramach tych gatunków. Dlatego niezbędne jest staranne dobieranie przez producentów probiotyków tych szczepów do tworzenia preparatów profilaktycznych i leczniczych.
Probiotyki
Probiotyki dostarczane do organizmu, w korzystny sposób poprawiają równowagę mikroflory jelitowej oraz funkcje fizjologiczne przewodu pokarmowego. Spożywanie ich zdecydowanie korzystnie wpływa na stan naszego zdrowia.
Kryteria jakie powinny spełniać probiotyki:
- powinny pochodzić z normalnej mikroflory ludzkiego organizmu,
- muszą być drobnoustrojami bezpiecznymi dla ludzi i mieć klinicznie potwierdzone korzystnego działanie na organizm człowieka,
- powinny być oporne na działanie kwasu solnego żołądka i enzymów trawiennych i żółci,
- powinny posiadać zdolność do kolonizacji ludzkiego przewodu pokarmowego i trwałego przylegania do nabłonka jelit,
- muszą wytwarzać substancje hamujące wzrost drobnoustrojów chorobotwórczych powodujących zakażenia jelitowe, biegunki czy próchnicę zębów,
- konieczne jest także by poprawiały, a nie pogarszały smak produktów spożywczych, które wzbogacają.
Obecnie jednym z najbardziej zalecanych szczepów bakterii do produkcji probiotyku jest Lactobacillus casei. Bakteria ta pochodzi z przewodu pokarmowego człowieka, jest oporna na działanie kwasu solnego żołądka, soli kwasów żółciowych oraz wykazuje większe zdolności przylegania do nabłonka jelitowego niż inne szczepy bakterii. Posiada więc zdolność trwałego zasiedlania przewodu pokarmowego. L. casei wytwarza substancje hamujące rozwój wielu groźnych dla naszego zdrowia bakterii, w tym szczepy Clostridium Pseudomonas, Staphylococcus i Enterobacteriacae. Nie hamuje przy tym rozwoju innych typów pałeczek kwasu mlekowego
Populacja bakterii jelitowych jest dziesięciokrotnie większa niż liczebność naszych komórek w organizmie i składa się z 400 różnych szczepów. Łatwo więc zdać sobie sprawę z wagi i wpływu jaki mikroorganizmy mogą mieć na stan naszego zdrowia. W końcowym odcinku jelita grubego oraz w wydalinach - czyli kale, znajduje się około jednego biliona różnych bakterii w jednym gramie treści jelita grubego lub kału. Obliczono, że przeciętnie w jelicie grubym zdrowego człowieka znajduje się około 1 kilograma bakterii. Bakterie te należą do różnych gatunków, nie tylko takich, które szkodzą, ale i takich, które uzdrawiają. Pięćdziesiąt procent masy stolca jest uformowana z żywych mikroorganizmów. Czynnikami stabilizującymi prawidłowe rozmnażanie się bakterii w jelitach są - błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny, które stanowią szkielet budulcowy roślin.
Pałeczki kwasu mlekowego - Lactobacillus Acidophilus zasiedlają jelito grube człowieka dorosłego a Biphidobacterium jelita małych dzieci na diecie mlecznej oraz osób dorosłych spożywających mleko. Zaburzenia w składzie ilościowym tych dobroczynnych dla naszego zdrowia bakterii na rzecz szczepów patologicznych z rodzaju - Proteus, Clostridium, Staphylococcus, Escherichia Coli, Salomonella, Shigella objawiać się mogą bólami brzucha, nudnościami i wymiotami, wzdęciami, biegunką czy zaparciami stolca. Niektóre szczepy tych bakterii mogą produkować toksyny, powodując obumarcie komórek śluzówki wyścielającą ścianę jelita od wewnątrz tworząc nadżerki a inne mogą wytwarzać związki rakotwórcze. Dobrym przykładem jest bakteria Helicobakter pylori, której działalność metaboliczna prowadzi do powstania przewlekłego nieżytu żołądka, wrzodów dwunastnicy a także w nielicznych przypadkach raka żołądka.
Większość bakterii pałeczek kwasu mlekowego wykazuje aktywność antagonistyczną w stosunku do niektórych bakterii chorobotwórczych. Szczególną aktywność w produkcji substancji antybakteryjnych w stosunku do szczepów bakterii wywołujących zatrucia pokarmowe wykazuje Lactobacillus acidophilus wytwarzając: acidolinę, acidofilinę, laktacynę i laktocydynę.
Dzięki tym właściwościom bakterie acidofilne regulują skład mikroflory przewodu pokarmowego. Ich antybakteryjne działanie znalazło zastosowanie w praktyce medycznej. Preparaty zawierające probiotyk wykazują działanie przeciwnowotworowe dotyczące wątroby oraz jelita grubego, wydzielając substancje białkowo - cukrowe ( glikopeptydy ).
Preparaty o działaniu probiotycznym stosuje się je także w leczeniu zespołu zaburzeń nerwowo - psychicznych towarzyszących niewydolności i marskości wątroby ( encefalopatii wątrobowej ). Jest to następstwo zatrucia amoniakiem gromadzącym się w organizmie w wyniku braku możliwości neutralizowania amoniaku przez wątrobę. Mają zdolność hamowania rozwoju patologicznych bakterii gnilnych i grzybów, przyczyniają się do detoksykacji ich produktów przemiany metabolicznej poprzez neutralizację uwalnianego przez nie amoniaku i wolnego fenolu. Uzyskuje się korzystne efekty lecznicze u chorych na biegunkę i ropne zapalenie okrężnicy. Wpływają pozytywnie na system odpornościowy organizmu, stymulując bądź nasilając reakcję immunologiczną, zwiększając w ten sposób jego odporność na czynniki patogenne. Wspomagają przebieg leczenia astmy oskrzelowej, chorób infekcyjnych układu oddechowego, alergicznych zmian zapalnych skóry, grzybicy oraz infekcji dróg moczowych. Biorą udział w produkcji witamin - B1, B2, B12, kwasu nikotynowego, kwasu foliowego, enzymów trawiennych, kwasu mlekowego, octowego, propionowego i masłowego oraz kwasów tłuszczowych, które są źródłem energii dla komórek jelita grubego i całego organizmu. Stymulując perystaltykę jelit, ułatwiają trawienie i wchłanianie produktów pokarmowych oraz zapobiegają zaparciom stolca. Zmniejszają wchłanianie związków tłuszczowych w jelitach, dzięki czemu obniżają poziom ogólnego cholesterolu.
Niekorzystne zmiany w składzie mikroflory jelit mogą wynikać z:
- przyjmowania antybiotyków, sulfonamidów i chemicznych farmaceutyków, w ostrych i przewlekłych chorobach infekcyjnych,
- stosowania leków wpływających na ilość i kwasotę wydzielanych soków żołądkowych,
- przyjmowania preparatów hormonalnych oraz gestegenów jako środków antykoncepcyjnych,
- zmiany diety na wysokowęglowodanową,
- wniknięcia do przewodu pokarmowego dużej ilości bakterii patologicznych z zewnątrz, osłabienia systemu odporności w chorobach ostrych i przewlekłych,
- interakcji między bakteriami,
- stresu emocjonalnego,
- naświetlania promieniami rtg,
- stosowania hemioterapii w procesie leczenia chorób nowotworowych.
Stosowanie probiotyków staje się bardzo ważnym elementem zrównoważonej diety. Mogą czasami zastąpić funkcję antybiotyku w leczeniu chorób infekcyjnych. Szczególnie podkreśla się ich wybiórcze działanie bakteriobójcze, bez obawy przedawkowania i niepożądanych efektów ubocznych. Stosowane są jednak głównie profilaktycznie jako preparaty zabezpieczające jelita przed tzw. dysbakteriozą - zachwianiem wzajemnej równowagi składu flory bakteryjnej jelita grubego. Jako preparaty lecznicze mogą być przydatne i w leczeniu zaburzeń przewodu pokarmowego. Nie są to jednak leki w ścisłym znaczeniu tego słowa, gdyż można je kupić również w sklepach. Istnieją też preparaty medyczne doustne bądź dopochwowe, dostępne w aptekach też bez recepty. Mogą zawierać w swoim składzie różną ilość aktywnych bakterii oraz różnić się ich rodzajem, użytym do sporządzenia preparatu. W jednej kapsułce mogą zawierać - od 2 miliardów do 2 bilionów bakterii. O rodzaju użytych szczepów decyduje producent leku. Wybierając preparat należy kierować się wskazówkami dotyczącymi celu ich stosowania.
Andrzej Janus
Autor jest lekarzem, absolwentem WAM. Jak mówi o sobie:w 2001r zaprzestałem wykonywania zawodu lekarza medycyny akademickiej i całkowicie poświęciłem się medycynie naturalnej. Obecnie moja praca polega na przekazywaniu ludziom swojej wiedzy, wdrażaniu w życie zasad szeroko rozumianej profilaktyki oraz przywracaniu równowagi w wewnętrznym środowisku organizmu.
