Ta wyjątkowo skonstruowana pompa odpowiada za przepływ kilku tysięcy litrów krwi dziennie. Jej niewydolność lub - w skrajnym przypadku - jej zatrzymanie, uniemożliwia działanie wszystkich pozostałych narządów spełniających inne ważne funkcje w organizmie. Przypadający na 24 września Światowy Dzień Serca to doskonała okazja do tego, by poznać najistotniejsze zagadnienia dotyczące zdrowia serca.
1. Choroby sercowo-naczyniowe – ogólnoświatowy problem
ŚWIAT
Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia choroby sercowo-naczyniowe stanowią najczęstszą przyczynę zgonów wśród ludzi na całym świecie. Oszacowano, że w 2015 roku z ich przyczyny zmarło 17,7 mln osób, co stanowiło 31% ogólnej liczby zgonów. Spośród tego, choroba wieńcowa serca zabiła aż 7,4 mln ludzi, a przyczyną śmierci kolejnych 6,7 mln był udar mózgu.
EUROPA
Na podobnym poziomie utrzymują się statystyki dotyczące samej Europy. Tutaj, jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia, choroby sercowo-naczyniowe stanowią przyczynę ponad połowy wszystkich zgonów2. Europejczycy umierają na nie 46 razy częściej niż na AIDS, gruźlicę i malarię.
POLSKA
Na tym tle Polska się nie wyróżnia, co potwierdzają statystyki. W Polsce choroby sercowo-naczyniowe odpowiadają za ok. 49% zgonów rocznie3. Polacy umierają na nie statystycznie częściej, niż obywatele większości innych krajów Unii Europejskiej.
„O tym, że powinniśmy troszczyć się o serce wie każdy, ale inaczej postępuje. Niestety, często zdarza się, że przypominamy sobie o nim, gdy jest już za późno – choćby po zawale, gdy na profilaktykę pierwotną nie ma już czasu. Szybki styl życia i natłok obowiązków skutecznie oddalają od nas myśl o poważnych problemach zdrowotnych” – mówi Iwonna Niegowska, ekspert ogólnopolskiego programu walki z cholesterolem „Proaktywnie dla serca”.
8 MODYFIKOWALNYCH CZYNNIKÓW RYZYKA WYSTĄPIENIA CHORÓB SERCOWO-NACZYNIOWYCH:
wysokie ciśnienie krwi
wysoki poziom cholesterolu
nadwaga i otyłość
małe spożycie warzyw i owoców
mała aktywność fizyczna
palenie tytoniu
konsumpcja alkoholu
zanieczyszczenie powietrza
2. Najczęściej występujące choroby sercowo-naczyniowe w Polsce
ZAWAŁ MIĘŚNIA SERCOWEGO
Zawał to znaczne zwężenie lub zamknięcie tętnicy wieńcowej, która odpowiada za unaczynienie serca, przez blaszkę miażdżycową lub narastający na niej skrzep. Utrudnia to swobodny przepływ krwi do serca, przez co do mięśnia nie dopływa dostateczna ilość tlenu – w konsekwencji dochodzi do martwicy niedotlenionego fragmentu serca.
W Polsce zawał dotyka ok. 80 tys. ludzi rocznie6. W wielu przypadkach zawał jest powiązany z występowaniem choroby wieńcowej.
Wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy palenie tytoniu - to najczęściej występujące czynniki ryzyka wystąpienia zawału.
Zawał dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Ze względu na różnice w budowie męskiego i damskiego serca, jego objawy u przedstawicieli każdej z płci wyglądają inaczej.
U mężczyzn zawał charakteryzuje się ostrym i nieustępliwym bólem w klatce piersiowej, który promieniuje do żuchwy i ramienia lewej ręki.
Natomiast u kobiet podczas zawału rzadziej występuje ból w klatce piersiowej. Towarzyszą mu jednak inne objawy: krótszy oddech, duszności oraz nagłe osłabienie. Mogą wystąpić również mdłości, bóle szczęki, obfite poty oraz zawroty głowy. Szczególnie zagrożone są kobiety będące w okresie okołomenopauzalnym.
W przypadku wystąpienia zawału kluczowy jest czas reakcji – należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. Jeżeli jesteśmy świadkami zawału, a chory jest nieprzytomny, konieczne jest podjęcie działań resuscytacyjnych do momentu przyjazdu karetki.
NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
Jest przewlekłą chorobą układu krążenia polegająca na stałym lub okresowym podwyższeniu ciśnienia tętniczego krwi powyżej wartości prawidłowych, czyli 140/90 mmHg.
Nadciśnienie tętnicze dotyka ponad 9 milionów Polaków, a więc około 20% dorosłej populacji. Najczęściej dotyczy osób w grupie wiekowej 35-60 lat7.
Nadciśnieniu towarzyszy zestaw objawów, do których zaliczają się: bóle głowy, krwawienie z nosa, zmęczenie, a także pogorszenie jakości stanu.
W wyniku nadciśnienia może dojść do rozwoju choroby niedokrwiennej, zawału, udaru czy niewydolności nerek.
Główne przyczyny nadciśnienia to: cukrzyca, stres, palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej oraz zła dieta, która objawia się podwyższonym poziomem cholesterolu.
CHOROBA WIEŃCOWA
Nazywana inaczej chorobą niedokrwienną serca, charakteryzuje się niedostatecznym ukrwieniem i zaopatrzeniem serca w tlen. Jest to skutek zwężenia, a czasami także zamknięcia, tętnic wieńcowych, które odpowiadają za odżywienie mięśnia sercowego.
Ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej rośnie wraz z wiekiem. Jest to najczęściej występujące schorzenie układu krążenia wśród populacji krajów rozwijających się.
U większości chorych choroba ta ma podłoże miażdżycowe – powstające blaszki miażdżycowe prowadzą do zwężenia światła naczyń oraz upośledzenia dopływu krwi do serca.
Efekty choroby widać u chorego szczególnie wyraźnie podczas wzmożonego wysiłku fizycznego, gdy szybciej bijące serce potrzebuje więcej tlenu. Zwężone tętnic uniemożliwia jednak jego transport, przez co mięsień nie jest odpowiednio dotleniony.
Najważniejsze czynniki ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej to: podwyższony poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość brzuszna, a także siedzący tryb życia.
MIAŻDŻYCA (ARTERIOSKLEROZA)
Jest przewlekłym procesem zapalnym, który rozwija się na skutek gromadzenia w naczyniach krwionośnych złogów cholesterolowych, nazywanych blaszkami miażdżycowymi. Prowadzi do zwężenia naczyń, a w zależności od występowania – do zawału serca lub udaru mózgu.
Miażdżycą najczęściej zagrożone są osoby, u których występuje połączenie środowiskowych czynników ryzyka, tj. wadliwego żywienia czy otyłości z genetycznie uwarunkowaną podatnością na choroby układu krążenia. W dużej mierze są to czynniki, które są od nas zależne – szczególnie te, które dotyczą naszego stylu życia i diety. Podwyższone stężenie cholesterolu należy do grupy modyfikowalnych czynników chorób serca.
Złogi cholesterolu, tworzące tzw. blaszki miażdżycowe, zaczynają się odkładać w ścianach tętnic u niektórych dzieci już w 2. roku życia. Jest to prosta droga do rozwoju miażdżycy. Ze względu na masowe występowanie nadciśnienia tętniczego, niezbędne jest kontrolowanie ciśnienia krwi przez pediatrów już od 3. roku życia, a także wprowadzenie ograniczenia w ilości spożywanej soli. W przypadku dzieci najlepszym sposobem na utrzymanie prawidłowego stężenia cholesterolu jest właśnie właściwa dieta oraz odpowiednia ilość ruchu.
ŻYLAKI
Są to widoczne i trwałe, nieprawidłowe poszerzenia żył, które powstają poprzez cofanie krwi w skutek nieprawidłowego działania lub uszkodzenia zastawek żylnych, ale także osłabienia mięśni czy słabego krążenia. Rozszerzone żyły nie wracają do swojego pierwotnego kształtu.
Żylaki 5 razy częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Na ich występowanie wpływ mają m. in. przebyte ciąże, doustna antykoncepcja, nadwaga i otyłość, zaburzenia hormonalne, siedzący tryb życia czy zaparcia.
Skłonność do ich powstawania w dużej mierze zależna jest od uwarunkowań genetycznych.
Początki powstania żylaków związane są często w pierwszej kolejności z występowaniem tzw. pajączka, a więc nieestetycznych prześwitów żył, które z czasem powiększają się nabrzmiewają. Towarzyszy temu uczucie ciężkości nóg, a także występowanie skurczy.
3. Małe zmiany, duży efekt – czyli rzecz o odpowiedniej profilaktyce
Alarmujące wyniki badań powinny stanowić dla nas sygnał do zmiany złych nawyków, ponieważ tylko wczesna profilaktyka pomóc zredukować zagrożenie związane z chorobami cywilizacyjnymi. Jest ona szczególnie ważna w przypadku dzieci, u których dużo łatwiej jest jeszcze o wdrożenie podstawowych nawyków behawioralnych, którymi kierować się będą w swoim dorosłym życiu. Dużo trudniejsza jest zmiana utrwalonych już nawyków u osób dorosłych - należy jednak pamiętać, że nie jest ona całkiem niemożliwa.
Między innymi dlatego, każdego roku w 120 krajach obchodzony jest Światowy Dzień Serca, którego głównym celem jest szerzenie wiedzy na temat schorzeń serca, ich profilaktyki, a także możliwości leczenia. Zgodnie z opinią ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia, aż 80% przypadków chorób serca można uniknąć dzięki odpowiednim działaniom profilaktycznym.
KOMENTARZ EKSPERTA
Iwonna Niegowska, ekspert ogólnopolskiego programu walki z cholesterolem „Proaktywnie dla serca”
„Jednym z ważniejszych aspektów profilaktyki, jest tzw. dbanie o siebie. Jest to na szczęście coraz powszechniejszy trend zachodzący w zmianie stylu życia ludzi nie tylko w Polsce. Aktywność fizyczna czy odpoczynek - to istotne elementy na które coraz częściej zwracamy uwagę. Jednak podstawą dobrej kondycji serca i naczyń krwionośnych jest przede wszystkim odpowiednia dieta, czyli taka, która opiera się na produktach korzystnie wpływających na nasz organizm. Do kategorii takich produktów zaliczyć możemy m. in.: produkty zbożowe z pełnego ziarna, warzywa i owoce, ryby, owoce morza, oliwki, nasiona roślin strączkowych, orzechy, oleje roślinne i niskotłuszczowe produkty mleczne. W ciągu dnia warto jest też sięgać po wodę z wyciśniętym sokiem z cytryny, a potrawy przyprawiać ziołami, a nie solą. W naszej diecie powinniśmy także wprowadzić ograniczenia spożycia cukru, soli oraz czerwonego mięsa, zwłaszcza tego przetworzonego i tłustego”
W dokonywaniu codziennych wyborów żywieniowych wskazówką powinny być dla nas także zalecenia zawarte w piramidzie żywienia opracowanej przez Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ).
„Ze wszystkich składników żywności, największy wpływ na stężenie cholesterolu LDL we krwi, czyli tzw. „złego cholesterolu” ma jednak jakość spożywanego przez nas tłuszczu. Zgodnie z zaleceniami wszystkich najważniejszych światowych organizacji zajmujących się żywieniem, należy ograniczać spożycie tłuszczów nasyconych w diecie i zastępować je tłuszczami nienasyconymi. Najlepszym przykładem jak działania z zakresu zmian w diecie mogą wpłynąć na stan zdrowia społecznego jest Finlandia, która już blisko 50 lat temu w całym kraju wprowadziła działania prewencyjne na rzecz obniżenia zachorowalności na choroby krążenia, m.in. poprzez zmianę nawyków żywieniowych. Jedną z nich było ograniczenie spożycia przez Finów tłuszczu mlecznego na rzecz olejów roślinnych (głównie rzepakowego) oraz margaryn. Wzrosło też spożycie ryb oraz warzyw. Te zmiany przyniosły realne efekty w postaci zmniejszenia zachorowalności i liczby zgonów spowodowanych chorobą niedokrwienną serca aż o 85%” – dodaje Iwonna Niegowska.
Osoby u których stwierdzono już podwyższone stężenie cholesterolu powinny natomiast sięgać po produkty, które zawierają sterole roślinne. Są to składniki występujące naturalnie w produktach roślinnych, które hamują wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego do krwi. Produkty zawierające dodane sterole roślinne to m. in. niektóre margaryny.
Oznacza to, że włączając do zbilansowanej diety odpowiednie produkty oraz prowadząc zdrowy styl życia możemy zapewnić sobie właściwy poziom cholesterolu we krwi, a tym samym - zadbać o nasze serce. Należy pamiętać jednak, że podwyższony cholesterol to jeden z wielu czynników chorób serca i zmiana tylko jednego z nich nie daje gwarancji obniżenia ryzyka zachorowania. Ważny jest zdrowy styl życia.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Materiał powstał w ramach zasobów merytorycznych ogólnopolskiego programu walki z cholesterolem - „Proaktywnie dla serca”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
„PROAKTYWNIE DLA SERCA”
ogólnopolski program walki z cholesterolem, który powstał z myślą o wszystkich Polakach
Celem programu „Proaktywnie dla serca” jest zwrócenie uwagi na problem społeczny, jakim jest podwyższony poziom cholesterolu, zachęcenie do zbadania jego poziomu oraz edukacja w zakresie sposobów obniżenia jego stężenia we krwi – poprzez ograniczenie tłuszczów nasyconych i włączenie do codziennej diety steroli roślinnych o udowodnionym klinicznie działaniu ograniczającym wchłanianie nadmiaru cholesterolu do krwiobiegu. Poza wskazaniami dietetycznymi elementem programu jest również promocja codziennej aktywności fizycznej i rekreacji jako części zdrowego stylu życia.
Szacuje się, że 2/3 Polaków zetknęło się z problemem podwyższonego poziomu cholesterolu, jednym z najważniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka choroby wieńcowej. Oznacza to, że jeśli nie Ty, to na pewno ktoś z Twojego bliskiego otoczenia boryka się z tym problemem.
