Ból i czucie fantomowe są błędnie klasyfikowane jako jeden rodzaj doznania. Czym się różnią? Wrażenia fantomowe polegają na odczuwaniu istnienia usuniętej kończyny oraz takich odczuć jak: mrowienie, drętwienie, swędzenie, uczucie zginania lub poruszania kończyną.
Pacjenci czują również zimno czy ciepło. Natomiast te, które określić można odczuciami bólowymi, to: przeszywanie, przypalanie, pieczenie, napinanie, zgniatanie, miażdżenie, kłucie, rażenie prądem itp. Na potrzeby tego artykułu oba rodzaje odczuwania nazywane będą „bólem fantomowym”.
Ból fantomowy, czyli jaki?
Pod kątem fizjologicznym ból fantomowy jest bólem neuropatycznym. Oznacza to, że dotyczy najczęściej uszkodzenia lub dysfunkcji nerwów. Ten rodzaj bólu charakteryzuje się szerokim wachlarzem subiektywnych odczuć – każde uszkodzenie nerwu może dawać inne objawy, które będą utrzymywać się w różnym czasie i z różnym, najczęściej zmiennym natężeniem. Ból nasila się okresowo, jednak głównie wieczorem lub w nocy. Najprawdopodobniej jest to związane z naturalną skłonnością człowieka do przemyśleń i koncertowaniu się na sobie, gdy głowa nie jest zajęta zadaniami wykonywanymi w ciągu dnia.
Występowanie bólu fantomowego
Ból fantomowy dotyka głównie osoby po amputacji kończyn i ustępuje zwykle po zaprotezowaniu.
Fot. materiały własne.
Ból fantomowy dotyka głównie osoby po amputacji kończyn i u większości pojawia się jedynie
w pierwszych miesiącach po zabiegu. Ustępuje zwykle po zaprotezowaniu - do mózgu dociera wówczas informacja, że amputowana kończyna powróciła na swoje miejsce, bo proteza skutecznie ją “udaje” i tym samym proces chorobowy stabilizuje się.
U niektórych chorych jednak, ból może mieć charakter przewlekły i trwać nawet kilka lat. Istnieją również przypadki nawracania bólu po okresie całkowitego ustąpienia. Najczęściej wtedy, kiedy osoba przeżywa silne emocje, takie jak stres, czy zdenerwowanie.
Na odrębną grupę osób, oprócz reakcji na zmiany nastroju, działają też wahania temperatury.
Leczenie bólu fantomowego
Leczenie bólu fantomowego stanowi wyzwanie dla lekarza prowadzącego. Ze względu na jego złożony charakter nie ma jednego właściwego schematu postępowania i zawsze należy go opracowywać z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb.
Nie istnieje też jeden pewny sposób leczenia - skuteczna terapia bólu fantomowego powinna obejmować tzw. farmakoterapię skojarzoną – stosowanie leków przeciwbólowych i środków przeciwdepresyjnych oraz psychoterapię i rehabilitację. Takie podejście umożliwia holistyczne spojrzenie nie tylko na fizyczną, ale również jego psychiczną komponentę bólu. Nie wolno zapominać o tym, że jest on zjawiskiem niezwykle złożonym, subiektywnym i niejednoznacznym – każdy ma inną tolerancję i próg odczuwania bólu. Farmakoterapia działa zazwyczaj niestety jedynie na zasadzie placebo i z tego względu nie należy z nią przesadzać. Znacznie skuteczniejsza jest pomoc na poziomie emocjonalnym – począwszy od samodzielnej próby zmiany myślenia i akceptacji faktu amputacji, aż po specjalistyczną pomoc terapeuty czy psychologa.
Klasyczna fizjoterapia w leczeniu bólu fantomowego sięga zazwyczaj do metod medycyny fizykalnej tzw. zabiegów z wykorzystaniem m.in.: prądów, pola elektromagnetycznego, wiązki lasera czy światła. Pozytywne efekty dają również kąpiele zdrowotne, masaż oraz ciepłolecznictwo. Z tych ostatnich godne polecenia są ciepłe okłady wykonywane na szczycie kikuta połączone z delikatnym jego rozmasowywaniem. Należy pamiętać o tym, że nerwy – a ból fantomowy jak już wspomniano jest związany z uszkodzeniem nerwów - nie lubią zimna
i fantomy często nasilają się w okresie jesienno-zimowym. W tym czasie powinno się szczególnie dbać o komfort cieplny kikuta.
Sposoby leczenia bólu fantomowego - terapia lustrzana
Terapia lustrzana to jeden z neurorehabilitacyjnych sposobów leczenia bólu fantomowego. Polega ona na tym, że osoba po amputacji odbija w lustrze swoją sylwetkę w taki sposób, aby w odbiciu widoczny był nie kikut, a cała (tak naprawdę druga, zdrowa) kończyna. Dzięki temu wywołuje się iluzję istnienia amputowanej kończyny. Obserwacja „normalnych” ruchów zdrowej kończyny umożliwia przede wszystkim zmianę schematu postrzegania ciała u osoby po amputacji oraz usprawnianie, pobudzenie i późniejsze utrwalenie korzystnych zmian w systemie motorycznym mózgu.
Powyższy tekst stanowi jedynie fragment obszerniejszego artykułu opisującego problem bólów fantomowych. Pełna wersja publikacji znajduje się na blogu pracowni protetyczno-ortopedycznej Orto-Pes.
